“Pergala nû” li Transkafkasyayê?

Recep Tayyîp Erdogan ku ji Iraqê vedigeriya, di balafirê de ji rojnamevanan re got ku li Transkafkasyayê "nîzameke nû" tê avakirin. Li gorî serokê Tirkiyê, “dema dûrxistina bîranînên bêbingeh hatiye” û “her tim li gorî rastiyên demê tevgerîn baştir e, niha serokwezîrê Ermenistanê Nîkol Paşînyan vê yekê fêm kiriye.” Di heman demê de Erdogan hêviya xwe anî ziman ku "Yêrêvan ji bo sibeyeke geş rêya afirandina destpêkên nû hilbijêre" û "serdemeke nû dest pê bike."

Ev gotinên serokê tirk deşîfrekirineke cidî dixwaze. Sedema fermî ya gotinek weha dikare sê bûyer bin. Yekem: piştî danûstandinên di navbera komîsyonên Azerbaycan û Ermenîstanê de li ser mijara xêzkirina sînoran, Êrîvanê çar gundên herêma Tavûşê radestî Bakûyê kirin. Duyem: vekişîna hêzên aştîparêz ên Rûs ji Qerebaxê dest pê kir. Sêyem: Bi munasebeta 109 saliya bûyerên sala 1915’an, Nîkol Paşînyan li ser rûpela xwe ya kesane li ser tora civakî ya Amerîkî bangek li ser mijara "Psîkolojiya civakî ya Komara Ermenistanê" belav kir.

Di nivîsê de li şûna peyva “jenosîd” peyva “Karesata Mezin (Meds Yeghern)” bi kar aniye, yanî berê xwe daye peyva “Meds Yeghern” ku di peyamên Amerîkayê yên 24’ê Nîsanê de cih digire.

Lê ev hê jî tenê şert û merc in ji bo “nîzama nû” ya ku Erdogan li herêmê hêvî dike. Ji bo li wir guhertinên rasteqîn pêk bên, pêwîst e di navbera Azerbaycan û Ermenîstanê de peymana aştiyê were îmzekirin. Pêvajoya muzakereyê di vî warî de ber bi xitimandinê ve diçe û bêyî vê yekê Enqere normalîzekirina têkiliyan bi Erîvanê re red dike. Di heman demê de, bi Bakûyê re, hewl dide ku peywendiyên herêmî bê bloke bike, lê tenê di mijara bikaranîna korîdora ku jê re tê gotin korîdora Zengîzûrê, Azerbaycanê di ser xaka Ermenîstanê re bi Naxîçevan û Tirkiyê ve girêdide.

Ev mijar di sêgoşeya Baku-Yêrevan-Enqere de di asta fermî de nayê nîqaşkirin. Di dawiyê de, Tirkiye bi Rûsya û Îranê re, formata danûstandinê ya "3+3" (Rûsya, Tirkiye, Îran, Azerbaycan, Ermenistan û Gurcistan) ji bo Transkafkasyayê bi pêş dixe, ku ji bo avakirina sîstemeke ewlehiyê tenê li herêmê pêk tê ew jî bi beşdariya hêzên herêmê.

Lê belê Ermenistan bi awayekî fermî beşdarî şêwirên bi vî rengî dibe, bi hinceta nebûna têkiliyên dîplomatîk û yên din bi Tirkiyeyê re, lez nake ku biryara dawî bide. Gurcistan jî ji ber "dagirkirina Abhazya û Osetyaya Başûr ji aliyê Rûsyayê" û nebûna nûnerên rojavayî yên di nav "3+3" de, niha jî dengê xwe nagirin. Bi vî awayî şert û mercên avakirina tifaqeke herêmî ya Ermenistan-Gurcîstanê li ser platforma polîtîkaya derve ya alîgirê rojava tên afirandin.

Eger em rewşa niha “bi awayê Sovyetê” binirxînin, hevpeymana “3+3” bandora Rûsyayê li herêmê sînordar dike û rastiya hebûna cidî ya Tirkiye û Îranê li wir xuya dike.

Ne tesaduf e ku Paşînyan di hevpeyvîna xwe ya dawî de ligel Wall Street Journal de got ku “di çarçoveyeke dîrokî de ew ê ne ewqasî li ser têkiliya Ermenistan, gelê Ermenî û Rûsyayê, lê bêtir li ser têkiliya Ermenistan û Rûsyayê bisekine. Tirkiye yan jî di navbera Ermenîstan û gelên herêmê yên Tirkîaxêv de, ango Ermenistan, Tirkiye û Azerbeycanê." Li gorî serokwezîr, "Li vir hemû pirs hene û li vir jî bersiva hemû pirsan hene."

Di encamê de, Ermenîstan li Tirkiye û Azerbaycanê ne bi welatên Rojava re bi Rûsyayê re dest bi pevçûnê kir û bi xetereya ku xwe di îzolasyona herêmî de bibîne, pozîsyona xwe ya jeopolîtîk xerab kir. Lê weke kû tê xuya kirin ew hîn destpê ke.  

Hevpeymana 3+3- Di sala 1805’an de Rûsya û Brîtanyaya Mezin Peymana Yekîtiya Petersbûrg îmze kirin. Di heman salê de, Brîtanya Mezin, Avusturya, Rûsya, Padîşahiya Napolî û Swêdê li dijî Fransa û hevalbendên wê Spanya Koalîsyona Sêyemîn ava kirin.