Kafkasya di navbera Rojava û Rojhilat de ye

Niha li Transkafkasyayê ji nû ve destpêkirina ewlehîya herêmî pêk tê. Format û modelên têkiliyan ên ku doh nedihatin xuya kirin, têne guhertin û ji nû ve têne nirxandin. Ligel lîstikvanên ku bi kevneşopî li herêmê çalak in, aktorên nû bi xeyal û ramanên xwe yên li ser Kafkasya îdeal derdikevin holê.

Ger hûn hewl bidin ku pergala ewlehîya herêmî ya Kafkasyayê bi hin formulek an metaforek yekane vebêjin, wê hingê wêneya xaçerêyek mijûl û bi rêkûpêk kêm tê ser fikra mirov. Ji aliyekî ve pêşbazî di navbera sazûmankeran de heye û ev ne tenê hêzên mezin, hêzên navîn û piçûk jî eleqedar dike. Ji aliyê din ve dewletên tevger bi xwe hewl didin ku rêzek rêzik an rêgezan bişopînin, lê ne li gorî peymanên berê û ne li gorî nêzîkatiyên sazûmankeran. Û carna jî bêyî ku berjewendiyên rêwiyan li ber çavan bigirin.

Bi salan e ku formata "3+3" di çarçoveya ewlekariya Kafkasyayê de tê nîqaşkirin, lê herî kêm bi du versiyonan yanî îranî û tirkî heye. Û heger vebijêrka yekem li ser determînîzma herêmî ya hişk be (sê welatên herêmê û sê cîranên mezin ên Ewrasyayê), wê demê ya duyemîn, bi fermî heman tiştî pêşkêş dike, nermtir e û hevkariya Komara Tirkiyê bi welatên Rojava re li ber çavan digire. Ji bo Rûsyayê, guhertinek herêmî ya taybetî, nemaze ku meylên 2014-2023 li ber çavan tê girtin. Lê her çi qas Enqere, Moskova û Tehran hewl bidin xwe ji bandora derve biparêzin, ne mimkûn e ku ew were bi dest xistin. Û ev ne tenê li ser NATO’yê ye, ji ber ku herêma Kafkasyayê ne tenê bandora "Rojavabûnê", lê herwiha "Rojhilatbûnê" jî dibîne.

Çîn û Hindistan jî bi eleqedar li Kafkasyayê dinêrin û heta niha çavkaniyên xwe li vir bi cih neanîne, herî kêm di formata Asyaya Navîn de. Lê îro beşdariya wan di karûbarên Kafkasyayê de her ku diçe bêtir xuya dibe. Çîn yek ji sê hevkarên bazirganî yên Gurcistanê ye. Tevî têkiliyên stratejîk ên Tiblîsê bi NATO, DYE û YE re, ev welat yekem bû ku bi Çînê re peymanek bazirganiya azad îmze kir. Pêşxistina pirojeya çînî ya ambargo "Yek Kember, Yek Rê" bi tundî tevlîbûna welatên Kafkasyayê ferz dike, di heman demê de, welatên herêmê bi xwe li Pekînê lîstikvanekî ku hem ji Moskovayê, hem jî bi taybetî ji Washingtonê dûr dike dibînin. 

Tevlîbûna Hindistanê di karûbarên Kafkasyayê de jî her ku diçe geş dibe. Nêzîkbûna Azerbaycanê ji Pakistanê re ji bo Hindistanê aciziyek berdewam e û ji ber vê yekê, berjewendiya aliyên Hindistanê bi hevkariya Ermenistanê re heye. Wek tê zanîn hevkariya mezin a di navbera welatan de di warê çekan de ye. Dêlhî di heman demê de eleqeyeke mezin bi korîdora Bakur-Başûr re jî heye û li vir pêwendiya xwe bi Federasyona Rûsyayê û Îranê re heye, ku li Rojava dibe sedema hin fobiyan. Di heman demê de, Azerbeycan mezintirîn hevkarê bazirganiya Hindistanê dimîne. Aliyê Hindistanê bi nirxê 79,4 milyon dolarî îxracata komara Xezerê dike û bi nirxê 595 milyon dolarî ithalat dike, ku bi awayekî berçav ji reqemên Gurcistan û Ermenistanê zêdetir e.

Bi guheztina prensîbên teorîk ên giştî yên diyardeyek wekî globalbûnê li ser axa Kafkasyayê, ev eşkere dibe: pirsgirêkên Baku û Yêrêvanê, Tiflîs û Sûxûmê îro ne tenê navenda projeya yekcar hevpar a Sovyetê - Moskowê, lê her weha Parîs û Pekînê jî eleqedar dikin  û her weha Washington, Delhi, Islamabad û Tel Aviv. Ev hemû di warê pêşxistina hin qaîdeyên lîstikê de li herêmê dê nermbûnek mezintir û afirîneriyek mezintir hewce bike. Heya ku, bê guman, armanca dawîn misogerkirina aştî û îstiqrarê be û ne afirandina "topa barûtê" ya Avrasyayê be.