Ji şer dûr dikevin

51 sal berê, di dawîya Mijdara 1973’an de, di dîrokê de krîza herî mezin a enerjiyê rû da. Ew bi ambargoya neftê ya ku ji aliyê endamên Rêxistina Welatên Erebî yên Îxaracata Petrolê û Misir û Sûriyê ve li dijî Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê û hevalbendên wê, yên ku di Şerê ‘’Roja Qîyametê’’ de alîkariya Îsraîl kirin, hat provokekirin. Ji ber vê yekê, welatên beşdar di vê komeleyê de amûrên aborî bikar anîn da ku bandorê li hevalbendên Îsraîl bikin û piştgirî dan Misir û Sûriyê, ku di wê demê de bi dewleta Cihû re nakok bûn.

Ji hingê ve gelek tişt guherî. Misir, Urdun, Îmarat, Bahreyn û Fas bi fermî têkiliyên xwe bi Îsraîlê re danîn. Welatên din ên erebî jî bi dewleta Cihû re têkiliyên nefermî û ne giştî danîne, di nav de Erebistana Siûdî, ku berê yek ji dijberên herî bêtaqet ên Israelsraîl dihat hesibandin. Di heman demê de, di çarçoveya şerê berdewam ê li Şerîda Gazzeyê de, normalîzekirina Ereb-Îsraîl rastî rawestanê hat. Êrîşa Hamasê ya li ser Îsraîlê û operasyona piştî wê ya li Gazayê bi zelalî nîşan da ku asteke bilind ji hevbendiya Ereban bi wan aktorên ku dewleta Cihû bi wan re di şer de ye, di vê demê de ne mimkûn e. Welatên Ereb ên Kendava Farsê li şûna zêdekirina lêçûnên leşkerî, hewl didin ku lêçûnên muhtemel li deverên bêhêvî kêm bikin, giranî bidin ser geşepêdana aborî û arastekirina çavkaniyên nûjenkirina aboriyên neteweyî.

Lê welatên Ereb jî naxwazin diyaloga bi Îranê re xirab bibe. Berê jî Amerîka projeya “NATO’ya Erebî” ji bo pêşîgirtina li “tehdîda Îranê” pêşxistibû. Beriya îmzakirina Peymana Birahîm di sala 2020’an de jî, xwestekek hebû ku hin welatên Erebî ji Îranê zêdetir di mijarên ewlekariya herêmê de amade bûn ku bi Îsraîlê re hevkariyê bikin. Bi her awayî, berê pirsek derbarê avakirina sîstemeke berevaniya hewayî û mûşekî ya navçeyî di bin çavdêriya Amerîka û bi beşdariya Îsraîlê de hebû, ku li dijî potansiyela mûşekî ya Îranê were arastekirin.

Niha, girtina siyaseta herêmî ya Tehranê ne di rojeva siyaseta derve ya welatên erebî de ye, û asta nakokiyên di navbera wan de li gorî çend sal berê bi awayekî berçav kêm bûye. Di sala 2023’an de bi alîkariya Çînê têkiliyên Erebistana Siûdî û Îranê asayî bûn. Demek berê hatibû ragihandin ku Riyad û Tehran dê li qada deryayî tetbîqatên hevpar pêk bînin, ev yek jî nîşana daxwaza aliyan a ji bo xurtkirina hevkariya di navbera her du dewletan de di warê leşkerî-siyasî de ye.

Welatên Ereb niha ne amade ne ku bi awayekî berçav siyasetên xwe biguherînin û bi awayekî aktîf tevlî şerê li Rojhilata Navîn bibin. Di van şert û mercan de, muhtemeltirîn beşdarên şerê bi Îsraîlê re, di rewşa bilindbûneke horîzontal de, ku ji berê de nayê dîtin, hêzên "Eksena Berxwedanê" ya Îranê ne. Em di serî de behsa aktorên ne-dewletî û nîvdewletî dikin ku dikarin bi kêmî çavkaniyên bi kar bînin, ji bo Îsraîl û welatên dostên wê pirsgirêkan çêbikin.

Hêjayî gotinê ye ku hin ji wan (wekî tevgera Ensarallah a Hûsî) xwedî otonomiyeke bilind in û dibe ku tevgera xwe ya leşkerî zêde bikin, tevî ku bi eşkereyî hewldanên Îranê ji bo nehiştina şerê bi Îsraîlê re. Lewma çalakiya Hûsiyan û hin komên Şîe yên li Iraq û Sûriyeyê dikare bibe sedema zêdebûna rageşiyê li herêmê.