- Mehmet Devîren diyar kir ku ziman giyanê mirovî ye; çawa ku kesên bê giyan nikarin bijîn, mirov bê zimanê dayikê jî nikarin bijîn û wiha got: "Divê ziman di hemû qadên jiyanê de bibe zimanê fermî û zimanê perwerdehiyê. Da ku zarok di dibistan û zanîngehan de bi zimanê xwe perwerde bibin û neyên bişaftin."
ROZA METÎNA / AMED
Ji dîrokê heta niha zimanê Kurdî her tim di bin zext û zordestiyê de li berxwe daye. Li dijî êrişan têkoşîn niha jî dewam dike. Tevî pêvajoya "Aştî û Civaka Demokratîk" dest pê kir jî lê belê hîn jî di aliyê ewlehiya zagonî ya ji bo zimanê Kurdî tu gavên şênber nehatine avêtin û êrişên sîstematîk ên li ser zimanê Kurdî didomin.
Nivîskar Mehmet Devîren têkildarî dewlemendiya zimanê Kurdî, xebatên di vê qadê de, têkoşîna li dij bişaftinê, êrişên li ser zimanê Kurdî û girîngiya perwerdeya bi zimanê Kurdî nirxandin kir. Mehmet Devîren wiha got:"Perwerdeya bi zimanê Kurdî ne tenê mafekî bingehîn e, lê amûra herî sereke ya ji bo parastin, geşkirin û pêşvebirina zimanê kurdî ye."
Divê bibe zimanê perwerdeyê
Mehmet Devîren di destpêkê de bal bir ser girîngiya zimanê kurdî û dewlemendiya zimanê kurdî û wêjeya kurdî û wiha got:"Ziman giyanê mirovî ye; çawa ku kesên bê giyan nikarin bijîn, mirov bê zimanê dayikê jî nikarin bijîn. Ziman ne tenê amûrek ji bo peywendiyê ye, lê di heman demê de ew nasnameya bingehîn a mirov e, bingeha fikirîn û cîhanfêhmkirina wê/wî ye. Mirov bi ziman, çand û wêjeya xwe li pêş e. Lewra girîngiya zimanê Kurdî bi van xalan ve yek e. Her civak bi çand, huner û wêjeya xwe zindî ye. Zimanê Kurdî jî bi hezaran salên xwe yên dîrokî, bi folklora xwe ya dewlemend, bi destan û çîrokên xwe yên kûr, hemû dewlemendiya vê civakê di nava xwe de digire û diparêze. Lê belê her çiqas zimanê Kurdî gelek dewlemend be jî, bi zaraveyên xwe (Kurmancî, Soranî, Zazakî û hwd.) xwedî qadeke berfireh e û bi wêjeya xwe ya nivîskî ya klasîk heya ya nûjen gelek berhemên giranbiha afirandiye jî, mixabin, hîn nehatiye wê merheleya asta bilind a ku heq dike. Ev asta bilind, di serî de, tê wateya ku divê ziman di hemû qadên jiyanê de bibe zimanê fermî û zimanê perwerdehiyê. Da ku zarok di dibistan û zanîngehan de bi zimanê xwe perwerde bibin û neyên bişaftin."
Perwerde amûra sereke ye
Mehmet Devîren da zanîn ji bo pêşketina zimanê Kurdî, perwerdeya bi zimanê Kurdî gelekî girîng e û wiha got:"Ji bo pêşketina Kurdî, perwerdeya bi zimanê Kurdî gaveke bingehîn û neçar e. Dema ku ziman di dibistan û zanîngehan de wekî zimanê perwerdehiyê tê bikaranîn, ew standard dibe, termînolojiya wî ya zanistî fireh dibe û bi vî awayî ziman dikare xwe bigihîne asta zimanên cîhanê yên pêşketî. Lewra, perwerdeya bi zimanê Kurdî ne tenê mafekî bingehîn e, lê amûra herî sereke ya ji bo parastin, geşkirin û pêşvebirina zimanê Kurdî ye."
Ji bo ziman ewlehiya zagonî
Mehmet Devîren destnîşan kir ku divê zimanê Kurdî bikeve binê ewlehiya zagonî û wiha pê de çû:"Ewlehiya zagonî ji bo zimanekî, mîna sîwanekê ye ku wî ji ba û ziwabûnê diparêze. Gava zimanê Kurdî têkeve binê ewlehiya zagonî, ev tê wê wateyê ku dewlet û dezgehên fermî hebûna zimanê Kurdî qebûl dikin û garantî dikin. Ev gavek girîng e ku dawî li polîtîkayên înkarkirin û bişaftinê tîne, yên ku me berê behs kiribû. Bi vê ewlehiyê re, zimanê kurdî dikare bi fermî di perwerdehî, dadgeh û karûbarên giştî de bê bikaranîn. Ev ne tenê parastinek e, lê di heman demê de ji bo standardkirin û pêşveçûna ziman a di hemû qadên jiyanê de bingehek mayînde ava dike. Ji ber vê yekê, ev daxwaz daxwazeke girîngiya xwe ya stratejîk heye."
Li dij bişaftinê têkoşîn divê
Mehmet Devîren têkildarî polîtîkayên asîmîlasyonê yên li dijî zimanê Kurdî jî ev şîrove kir: "Polîtîkayên asîmîlasyonê yên li dijî zimanê Kurdî, bi taybet li ser zarok û nifşên nû, felaketek manewî ye û armanca wan tunekirina giyanê neteweyî ye ku me berê behs kiribû. Ev polîtîkayên neheq û antî-demokratîk in, ku li dijî hemû nirxên mirovî ne. Lê belê, li hember vê zexta mezin, têkoşîna li dijî bişaftinê berxwedaneke bi qîmet e. Xebatên saziyên sivîl, nivîskar, hunermend û malbatên ku zimanê xwe diparêzin û zimanê xwe hînî zarokên xwe dikin, hêviya hebûnê zindî dihêlin. Ev berxwedan, ne tenê parastina ziman e, lê di heman demê de parastina mafê jiyaneke azad û bi nasname ye. Ji ber vê yekê, ev têkoşîn bi qîmet e."
Divê xebat hîn zêde be
Mehmet Devîren bal bir ser xebatên ji bo zimanê Kurdî tên kirin û wiha bi dawî kir:"Her çiqas zimanê Kurdî di bin polîtîkayên zextê de be jî, gelek kar û xebatên hêja ji bo pêşketina vî zimanî tên kirin. Mirov dikare balê bibe ser xebatên sazîyên sivîl, navendên çandî û weşanxaneyan ku bi sedan pirtûkên edebî û zanistî çap dikin. Her wiha, xebatên akademîsyen, mamoste û nivîskarên ku di medyaya dîjîtal û sosyal de Kurdî bi kar tînin û zimanê me dixin rojeva civakê, gelek girîng in. Lê belê ev xebatên ferdî û yên civakî têrê nakin, ji ber ku zimanê Kurdî hîn jî bi awayekî fermî nehatiye parastin û di qada perwerdehiyê de ne zimanê sereke ye. Pêşketineke mayînde bi tenê bi ewlehiya zagonî û perwerdeya bi Kurdî pêkan e."
