Qazaxîstan li Transkafkasyayê li pey çîye?

Kassym-Jomart Tokayev der barê pêvajoya muzakereyê ya di navbera Azerbaycan û Ermenîstanê de li Almatayê daxuyanî da. Li gorî serokê Qazaxistanê, sembolîk e ku bûyerek girîng pêk were "li cihê ku Danezana dîrokî ya Alma-Ata di Kanûna 1991’an de hate îmzekirin, ku bingehên pêşketina serbixwe ya welatên Sovyeta Yekgirtî kir û prensîbên destnîşankirina navdewletan pejirand.” Lê pirsgirêk ne bi sembolan e.

Beriya niha Serokomarê Azerbaycanê Îlham Aliyev ji Serokwezîrê Ermenistanê Nîkol Paşînyan re pêşniyar kiribû ku li Tiflîsê danûstandinên di asta bilind de pêk bînin. Aliyev got, "Gurcistan di dîrokê de her tim bûye cihê ku hemû cîran lê dicivin." Lê Ermenîstanê ev pêşniyar red kir. Pispor du sedeman didin. Beriya her tiştî Paşînyan ku ji bo çareserkirina têkiliyên bi Azerbeycanê re daxwaza dûrxistina Rûsyayê ji formata muzakereyê dike, guman kir ku "Li pişt Tiflîsê ne Rojava, Moskowa ye." Ya duyemîn jî, piştî ku Recep Tayyîp Erdogan berê ragihandibû ku ji bo hevdîtina bi Paşînyan re bi rêya Tiflîsê teklîfek wergirtiye, wî dest bi bêbaweriya Gurcistanê kir. Serokkomarê Tirkiyê şert û mercê hevdîtinê wiha da: Aştiya di navbera Ermenistan û Azerbaycanê de û vekirina korîdora ku jê re tê gotin korîdora Zangezûrê.

Ev yek ne beşek ji planên Êrîvanê bû, ku hewl dida danûstandinên bi Tirkiye û Azerbaycanê re “hilweşîne”. Di encamê de, wekî nûnerê fermî yê hikûmeta Gurcistanê ragihand, "Tiflîs ji derfeta ku bibe navendek ku pirsgirêkên sereke yên dabînkirina ewlehiyê li herêmê lê têne çareser kirin, bêpar ma." Di vê çarçoveyê de pêşniyara Tokayev a ji bo danûstandinên Baku û Êrîvanê li Almatayê wateyek din û naverokek nû digire.

Piştî Şerê Qerebaxê yê Duyemîn ê 44 rojî di sala 2020’an de, Êrîvanê polîtîkaya xwe ya derve ya bi navê pir-vektor nûjen kir û dest bi dûrketina ji Rûsyayê kir, ber bi Rojava û welatên cîhana Tirkan ve çû. Dîsa di 26’ê Cotmeha 2023’an de, li kêleka Foruma Rêya Îpekê ya Navdewletî ya Tiflîsê, Cîgirê Wezîrê Îdareya Herêmî û Binesaziya Ermenistanê Hakob Vardanyan got ku Êrîvan dikare gaza rûsî ya ku ji Gurcistanê tê şandin red bike û wê, wekî dema Sovyetê, ji Azerbaycanê werbigire. 

Lê Qazaxîstan yekem bû ku bi lez û bez firsenda heyî bi kar anî û Tokayev di meha Nîsanê de serdana Êrîvanê kir. Li gorî hin medyayên Ermenîstanê, ji Paşînyan re hat pêşniyar kirin ku ligel geşedana çalaktir a têkiliyên bazirganî û aborî yên bi rêya Azerbaycanê re, beşdarî "Korîdora Navîn" a lojîstîkî ya Kazakistan - Azerbaycanê ya bi girêdana Ermenîstanê û korîdora Zangezûrê ya bi Tirkiyeyê re bibe û Rûsyayê derbas bike.

Di heman demê de Astana dixwaze konsolosxaneyên xwe li herêmên Ararat û Aragatsotnê yên Ermenîstanê yên li ser sînorê Tirkiyeyê veke. Bi vî awayî, Qazaxistanê dest pê kir ku ji Ermenistanê re bibe "dergehek" ji bo cîhana tirkan. Lê taybetiya rewşê ew e ku ji bo Êrîvan û Astanayê, qapaxa fermî ya “manevraya tirkan” beşdarbûna wan a hevpar di komeleyên entegrasyonê yên wek Yekîtiya Aborî ya Avrasyayê,  Rêxistina Peymana Ewlekariya Kolektîf û Sovyeta Yekgirtî ye. Bi vî rengî rêgezên "lîstika" dîplomatîk a nû ya Tokayev xwe deşifre kirin.  

Ev diyar dike ku danûstandinên dahatû yên Baku-Êrîvanê dê ji rûtînên dîplomatîk ên berê cuda bin, tenê ji ber ku Astana ji hemî beşdarên din ên pêvajoyê bêtir balê dikişîne ser xwe wekî saziyek serbixwe ya Ewrasyayê ku bikaribe raman û çareseriyên ne-pîvan biafirîne û pêşniyar bike. 

Ji ber vê yeke wek tê dîtin girêk hene, listikên dîplomatîk herkû diçin mezin dibin. Em ê li bendê bin û bibînin ka berjewendîyên cîhanî yên bi hevkarîya Tirkîye a Qazaxîstan, Azerbeycan û Ermenîstanê bi rastî li hev dikin an na.