Pêşengê wêrek ê têkoşîna gelê Kurd

• Jiyanek ku li kolanên Tuzluçayirê destpê kir, li çiyayên asê yên Kurdistanê bi têkoşîneke destanî ve hate tacîdarkirin. Çîroka Endamê Konseya Rêveber a KCK’ê Riza Altun, çîroka ciwanek Kurd ku ji gundekî xizan rabûyî û kesayetek şoreşgerî hilgirtî ye. 

Riza Altun di sala 1956’an de li gundê Kûçûksobeçîmen ê navçeya Sariz a Qeyseriyê di malbateke Kurd a Elewî de çavê xwe li dinê vedike. Gundê Kûçûksobeçimen cihekî ku Kurd ji serdema Osmaniyan ve, di bin siya xizanî û bêpariyê de, lê hatibûn sûrgûnkirin. Zaroktiya Altun li ser rê û zeviyên kevirî yên vî gundê sûrgûnkirî derbas dibe. Bavê wî ji bo debara xwe bike koçî Enqerê kiribû û malbata xwe li dû xwe hiştibû. Altun heta şeş saliya xwe bi jiyana dijwar lê sade ya gund ve girt.

Di destpêka salên 1960‘î de, malbata Altun koçî Enqerê kirin. Navnîşana wan a nû taxa Tuzluçayir a Mamakê bû. Ev navçeya ku li wir taxên xîzaniyê lê bilind dibûn û xizanên Kurd û Elewî li hev diciviyan, mîna laboratuwarek serhildana civakî bû. Lê, malbata Altun wekî ‘kesên biyanî’ ji gund hatin, bi germî nehat pêşwazîkirin. Cilûbergên Kurdî yên Dayîka Xetîce û axaftina Kurdî ya malbatê li taxê bû mijara henekan. Zarokan kevir diavêtin malên wan, heqaret beşek ji jiyana rojane bûn. Lê, Tuzluçayir veguherî dibistanekê ku giyanê Altun şêwe girt. Li vir hem êş û hem jî berxwedan fêr bû.

Şiyarbûna şoreşgeriyê

Altun piştî qedandina dibistana seretayî nikarîbû perwerdeya xwe bidomîne, ji ber vê yekê di temenê biçûk de dest bi xebatê kir. Karên rojane, înşaet, firotina li kolanan… Ji bo wî, jiyan rojên dirêj û tijî xwêhdan bûn. Lê, salên 1970’an Tuzluçayir veguherand navendeke şoreşê. Heta di bin siya zordar a darbeya 12’ê Adara 1971’an de jî, bayên çepgir li taxê derbaz dibûn. Wêrekiya Mahîr Çayan û rihê serhildêr ê Denîz Gezmîş li ser lêvên ciwanan bûn. Tuzluçayir ne tenê ji bo Altun, ji bo nifşekî bû ocaxek ku hişmendiya şoreşgerî pêxist. Di sala 1973’an de, di 17 saliya xwe de, Altun wekî sempatîzanekî THKO (Artêşa Rizgariya Gelê Tirkiyeyê) tevlî komeleyên çepgir ên li Tuzluçayir û Maltepeyê bû. Ev komele ji bo wî weke dibistanek bûn. Li vir ramanên wekhevî, azadî û têkoşînê nas kir. Bi xwe van rojan wiha tîne ziman:“Ez carek din ji komeleyê derneketim.” 

Ruhê Altun bi Rêber Apo re dibe yek

Sala 1975‘an di jiyana Altun de xalek werçerxê bû. Li Tuzluçayirê Kemal Pîr nas kir. Pîr yek ji pêşengên tevgera Apoyiyan bû ku ramanên Rêber Apo qebûl kir. Xaniyê sade ku Kemal Pîr li taxê kirê girtibû, navendek şoreşgerên ciwan lê dicivîn bû. Altun bû yek ji mêvanên birêkûpêk ên vê malê. Li vir nîqaş, plan û xeyal dihatin gel hev. Di destpêka sala 1976‘an de, Riza Altun şoreşger Haki Karer nas kir ku ew jî mîna Kemal Pîr Tirk bû. Karer ew bir mala li taxa Anittepe ya Enqerê ku Apoyî lê birêxistin dibûn. Ew kesê ku Altun li malê mêvandarî lê kir û pê re li ser têkoşînek were kirin axivî ku wî berê qet nedîtibû, Rêber Apo bû. Altun bi ramanên ku Rêber Apo pêşkêş kirin, helwesta wî û dilsoziya wî ya ji bo têkoşîna azadiya gelê Kurd pir bandor bû. Vê hevdîtinê hişt ku ew bi tevahî nasnameya xwe ya Apoyî qebûl bike. Ew êdî ne karkerekî ciwan ê li kolanên Tuzluçayirê bû, milîtanekî bêwestan bû ku bi zanebûn têkoşîna ku di jiyana xwe de daye şêwe dabû û ji bo rizgariya gelê Kurd şer kiribû.

Pêvajoya Dîlok û Hîlwanê

Riza Altun di dawiya sala 1976‘an de, dema ku ew 22 salî bû, bi fermana Rêber Apo şandin Dîlokê. Ji bo Altun, piştî Tuzluçayirê ev cîhaneke nû bû, ji ber ku Altun li vir bi rastiya dilşewat ya Kurdistanê nas kir. Wî li gel komeke endamên Apoyî li taxa Yukarî Beyre ya Dîlokê xaniyek demkî kirê kir. Zehmetiyên wan ên darayî bi taybetî mezin bûn, ew di peydakirina debara xwe de zehmetî dikişandin û carinan jî nikarîbûn xwarin jî bibînin ku bixwin. Lê baweriya wan, dilsoziya wan a bi coş ji bo gel û nirxên exlaqî yên şoreşgeriyê wan li ser piyan hişt. Altun her tim di çalakiyên li dijî avahiyên faşîst, qereqol û ajanan, di rêzên pêşengiyê de cih digirt. Dema ku ew di navbera Enqere û Dîlokê de diçû û dihat, qezayek trafîkê derbas kir û salekê nikarîbû biçe. Ev qeza ew xist nav radara hêzên ewlehiyê. Şehadeta Hakî Karer di sala 1977‘an de Altun pir bandor kir. Ew vegeriya Dîlokê û komeke çalakvanan ava kir ku ji hevalên nêzîk pêk dihat. Êdî qereqol, cihên faşîst û hevkarên wan di hedefa wan de bûn. Rêya Altun dikeve ser Curnê Reş. Ew li wir beşdarî berxwedana li dijî hêzên feodal ên wekî Suleyman û Bûcakan bû. Ji bo wî, Curnê Reş ne tenê qadeke têkoşînê bû, di heman demê de rawestgehek ku giyanê azadiya Kurdistanê lê nefes digirt bû.

13 salên di girtîgehê de

Di sala 1978’an de li Hîlwanê hate girtin. Salekê di bin êşkenceyên giran de hate lêpirsîn kirin. Darbeya leşkerî ya 1980’an êşa Altun girantir kir. Ew li Zindana Amedê bû hedefa êşkenceya sîstematîk. Ew pênc salan di hucreyên tarî yên Amed de ma. Her çiqas dema wan li vir di bin êşkenceyên nemirovane de derbas bû jî, Altun bi berxwedana xwe bû yek ji navên ku bal kişand ser xwe. Paşê bi tevahî 13 sal li girtîgehên Edene, Mersîn, Sînop, Eskîşehîr û Antepê ma. Polîtîkayên zindanan ên faşîzmê nekarîn biryardarî, bawerî, dilsozî û evîna Altun ji bo gel bişkînin. Ew beşdarî greva birçîbûnê ya 1981 û rojiya mirinê ya 1982’an bû. Ew di her ode û her şaneyê de bû sembola berxwedanê. Dema ku ew di sala 1991‘an de serbest hat berdan, laşê wî westiyayî bû lê giyanê wî xurt bû. Ji bo wî, zindan ne tenê cihên dîlgirtinê bûn, di heman demê de cihên ku biryardariya wî ya şerkirinê tûj dikirin jî bûn.

Carek din hevdîtina bi Rêber Apo re

Altun yekser piştî serbest berdanê çû herêma ku Rêber Apo lê dima. Di dema mayîna xwe ya li vir de, ew bi veguherîna ku PKK di 13 salan de derbas kiriye re rû bi rû ma. Apoîzm êdî ne tenê komeke çekdaran bû. Ew bûye tevgereke berfireh û girseyî ya gel. Altun di bin rêveberiya Rêber Apo de beşdarî xebatên dîplomatîk bû. Ew beşdarî daxuyaniya çapemeniyê ya dîrokî ya sala 1993‘an ya dema ku PKK‘ê agirbest îlan kirî bû. Di sala 1994‘an de, ew bû nûnerê PKK’ê yê li Îranê û di heman demê de wekî gerîlayekî ARGK (Hêzên Parastina Gel) li çiyayan şer kir.

Ewropa û vegera ji bo çiyayên azad

Riza Altun di sala 1999‘an de derbasî Ewropayê bû. Heft salan di nav dîasporaya Kurd a li Ewropayê de xebata dîplomatîk û siyasî bi rê ve bir. Ew demek kurt li Fransayê hate girtin, lê Parîs ji bo wî ne malek daîmî bû. Di sala 2007‘an de vegeriya çiyayên azad ên Kurdistanê. Wekî Endamê Konseya Rêveber a KCK’ê, erkên leşkerî, siyasî û îdeolojîk girt ser xwe. Ew heta kêliya dawî ya jiyana xwe di vê erkê de bû. 

Mîrateya wî: Agirê azadiya gelekê

Jiyana Riza Altun destaneke ku ji kolanên ji kevir yên Tuzluçayirê bigire heya çiyayên bilind ên Kurdistanê dirêj dibe. Ew ne tenê şoreşger bû, di heman demê de sembolek zindî ya lêgerîna gelek ji bo azadiyê bû. Rêwîtiya wî ku wekî ciwanekî Kurd ê ji civakê dûrketî li Tuzluçayirê destpê kir, di tarîtiya zindanan de hat ceribandin û di ruhê azad ê çiyayan de, bi ramanên Rêber Apo re tevlîhev bûbû, bi dawî bû. Altun hem wekî leşkerek û hem jî wekî pêşengekî wêrek ê têkoşîna Kurdan şopeke bêhempa û nayê ji bîrkirin li pey xwe hişt. Çîroka wî li Tuzluçayir destpê kir, lê mîrateya wî li her goşeyekî Kurdistanê, di hemû dilên ku ji bo azadiyê lê didin de dijî.

BEHDÎNAN