Tecrubeyên çareseriyê

• Di vê pêvajoya ku nîqaşên li ser çareseriya pirsgirêka Kurd zêde dibin de, daxwaza jinan a çareseriyek çawa û tecrûbeyên çareseriyê yên li cîhanê jî di rojevê de ne. Têkoşîna  jinan a li Başurê Afrîkayê ku beşdarî pêvajoyên çareseriyê bûne jî balê dikişîne.

Rêber Abdullah Ocalan ku di 15'ê Sibata 1999'an de bi komployeke navneteweyî hat revandin û anîn Tirkiyeyê, li Girava Îmraliyê bi pergaleke taybet di bin tecrîda girankirî de ye. Ew bi pratîkên ku li tu deverên cîhanê nehatine dîtin re rû bi rû ma. Lê di şert û mercên xwe yên heyî de her ku derfetek herî biçûk didît, jê sûd werdigirt û ji bo çareseriya pirsgirêka Kurd firsend û derfet diafirandin. 

Yek ji zemîna ku Abdullah Ocalan di mijara çareseriya pirsgirêka Kurd de hewl da biafirîne, bi nirxandinên ku li ser parlamenterên Partiya Wekhevî û Demokrasiyê (DEM Partî) Pervîn Buldan û Sirri Sureyya Onder ên ku piştî salan di 28’ê Kanûna 2024'an û 22’yê Çileyê de çûbûn Îmraliyê, derket pêş. 

Piştî ku Abdullah Ocalan amadebûna xwe ya ji bo çareseriya pirsgirêka Kurd diyar kir, hemû koman zêdetir dest bi nîqaşê kirin. Pirsgirêka Kurd çawa çareser dibe, tecrubeyên li cîhanê çi ne, bi çi rêbazan çareser dibe û hwd. Gelek tişt tên nîqaşkirin. 

Yek ji mijarên girîng ên van nîqaşan jî rola jinê ya di tecrubeyên li cîhanê de hatine jiyîn e. Ji ber ku rola pêşeng û mîsyona têkoşîna jinê ya di têkoşîna azadiya civakî ya Kurdistanê de, girîng e ku li serpêhatiyên cîhanê binêre û bi bîr bîne. Me ji serpêhatiyên cîhanê jî behsa hin nimûneyan kir.

Afrîkaya Başûr yek ji cihên ku jin beşdarî çareserkirina pirsgirêkên civakî dibin e. Em ê hewl bidin ku jinan li Afrîkaya Başûr çi kir, ku tecrubeyek girîng bû bi têkoşîna li dijî kolonyalîzm û nîjadperestiyê ku bi sedsalan, ji sedsala 17’an heya sedsala 20’î domand. 

Li Başûrê Afrîkayê jiholêrakirina rejîma yekperest, bi taybetî di navbera salên 1948 û 1994’an de, bi saya têkoşînên siyasî yên bi salan, pêkanînên navneteweyî û tevgerên gel pêk hat. Di navbera salên 1990 û 1994’an de di navbera Kongreya Neteweyî ya Afrîkayê (ANC) û pêkhateyên din ên siyasî û nûnerên rejîma yekperest, de danûstandin hatin kirin. Ev pêvajo li ser esasê diyalog û lihevkirinê bû.

Komîsyona Heqîqetê

Komîsyona Heqîqet û Lihevkirinê ya ku piştî hevdîtinan hat avakirin, bi armanca eşkerekirina binpêkirinên mafên mirovan ên di serdema apartheîdê de û lihevkirinê pêk hat. 

Jinan çi kir?

Jinan di her asta têkoşîna li dijî apartheîdê de rolên girîng lîstin. Tevgerên jinan ên li Başûrê Afrîkayê hem bi daxwazên femînîst û hem jî ji lêgerîna dadmendiya nijadî pêk hatin. Rêxistinên jinan ên bi vê armancê hatin avakirin têkoşîneke girîng meşandin. 

Di têkoşîna li Afrîkaya Başûr de rêxistinbûna jinan balê dikişîne, jinên ku têkoşînê bi rê ve dibin jî derdikevin pêş.

Di muzakereyan de cih girtin

Di "Danûstandinên Piralî" (CODESA û MPNP) de ku di navbera salên 1991 û 1993'yan de pêk hatin, jin bi taybetî bi rêya Kongreya Neteweyî ya Afrîkayê (ANC), Koalîsyona Jinan û rêxistinên sivîl ên di nava ANC'ê de, Winnie Madikizela-Mandela, Gertrude Göpéa û Frewalê roleke girîng lîstin.

Ji bo heqîqetê rola xwe lîstin

Jinên ku di Komîsyona Heqîqet û Çareseriyê de tiştên şahidiya wan kiribûn vegotin, bi paşerojê re rûhevhatinê de roleke girîng lîstin.

Di avakirinê de cih girtin

Piştre di avakirina civakê de, bi taybetî di warê perwerde, tenduristî û xizmetên civakî de, roleke aktîf lîstin.

Di destûra bingehîn de mafê jinan

Di destûra bingehîn ya Başûrê Afrîkayê de ku di sala 1996'an de hat avakirin de mafên jinan û wekheviya zayendî hatin garantîkirin. Ev yek di encama têkoşîn û daxwazên jinan de pêk hat. Piştre nûnertiya jinan a li parlamentoyê zêde bû. Di sala 1994'an de rêjeya parlamenterên jin ji sedî 27 zêde bû û di salên pêş de jî zêde bû. Îro jin di meclîsê de ji sedî 45,6 cih digirin, ev jî nêzî temsîliyeta wekhev e.

Di dawiya dawî de jinên Başûrê Afrîkayê hem di muzakereyan de hem jî di avakirina civakî de roleke girîng lîstin û di têkoşîna azadiyê ya jinan de qonaxek girîng lîstin.

JINNEWS/NAVENDA NÛÇEYAN