Dîdarî Wefa Kirmaşanî u Celal Talebanî (16)

Sazmanî Înqilabî u Kurdistan(201)

Paş maweyek Ingilîsîyekan dewletî Iraq naçar deken Legel Barzanyekan da bikewne dan û sitandnewe (1943) û komelêk îmtiyazyan dedenê û le encam da hukmî menfay Barzanî helweşayewe û tenanet Nûrî Se'îd, serokwezîranî Iraq basî le dahatûy Kurd kird ke bo xoy hereşe bû bo ser Turkîya. Lem kate da hîzbêk be nawî Hîzbî Hîwa damezrabû ke deywîst le rêgey hawpeymanekanewe karêk bo Kurdekan bikat. Nasyonalîstekan û kesanî nîştimanperwerîş le nawyan da hebûn. Çend efserî Kurd ke le erteşî Iraqda xizmetyan dekird çûne rîzî Barzanyekanewe: Mistefa Xoşnaw û 'Êzet 'Ebdul'ezîz, Xêrola 'Ebdulkerîm, Mihemed Mehmûd Qudsî, em efserane duwatir gîran û le layen dewletî Iraqewe le sêdare diran. Dû efserî dîkeş be nawekanî 'Ezîz Şemzînî û Serheng Mîrhac Ehmed ke hêşta zîndûn, hewlyan da serincî Barzanî berew bizûtnewey neteweyî Kurd rabikêşin.

Barzanî lem qonaxe da legel efseranî Ingilîsî le pêwendî da bû. Lem bareyewe komelêk belge hen lewane nameyeke Mela Mistefa xoy bo efseranî Ingilîsî nûsîwe. Bo numûne le nameyek da bo Ingilîsîyekan denûsê: “Min xizmetkarî dewletî Birîtanyam”. 

Le salî 1944 we ke dewletî Turkîya rûy le hawpeymanan kird, çîtir meseley hereşe kirdin le Turkîya le arada nemabû. Lem kate da bizûtnewey neteweyî Kurd le Iran le geşe da bû û hebûnî efseranî Sovyet le Kurdistanî Iran bibwe hoy durustbûnî pêwendî efseranî Kurdî Iraqî û Sovyet. Birîtanyayekan be meyan zanîbû û wek perçekirdar kotayîyan be siyasetî handanî Barzanî hêna. Le ûtî 1945 da Barzanî û çend le pêrewanî rûberûy hêze serbazîyekan bûnewe û lem şere da çendîn kes kûjran. Duway em rûdawe Barzanî deçête Iran û hana bo Komarî Mehabad debat û debête penaber. Le seretada Sovyetîyekan qubûlî naken û tenanet Qazî Mihemed û J.K [Jiyanewey Kurdistan; têbîniya Hesen Qazî] îş be hoy pêwendî Barzanî legel Ingilîsîyekan be gumanewe lêy derwanin. Belam duwacar le Janvîyey 46 da Komarî Mehabad piley jeneralî dedate sê serok 'eşîre: Emer Xanî Şikak, serokî xêlî Şikak, Heme Reşîd Xan Baneyî, serokî xêlî begzadey Bane (kurekanî êsta caşin) û Mela Mistefa Barzanî ke le erteşî Kurdistanî Iran da xizmetî dekird. Le Jûyey 1946 da Kurde Iraqiyekanî danîştûy Mehabad le dewrî yek kobûnewe û kumîteyekyan pêk hêna bo damezrandinî Partî Dêmokratî Kurdistanî Iraq û Mela Mistefa Barzanîyan kirde serok. Her wek dezanin, lem sale da Komarî Mehabad derûxê û Barzanîyeka degerênewe bo Iraq û daway lêburdin le dewletî Iraq deken, belam Iraq lêyan nabûrêt û le encam da hemûyan teslîm debinewe, cige le çuwarsed kesêk ke be rêberayetî Mela Mistefa Barzanî dîsanewe berew Iran degerênewe û be şer û qire û zehmetêkî zor xoyan degeyenne sinûrî Sovyet û lewê debne penaber. Sovyetîyekan le Azerbaycanda nîştecêyan deken. Lem qonaxe da siyasetî Sovyet beramber Kurd piştîwanî bû.

Boye sereta Sovyetyekan le naw penaberanî Kurdî Iraqî dest deken be karî siyasî. Belam paş maweyek le nêwan Barzanîyekan û Sovyetîyekan da leser em xalaney xuwarewe nakokî durûst bû: Sovyet deywîst dewletî Kurdî le menfa dabimezrênê, leser ewey kê lew dewlete da bêt kêşe saz bû, Sovyet sûr bû leser ewey Rehîmî Qazî û 'Elî Gelawêj le endamanî Hizbî Tûde le dewletekeda bin, Belam Barzanî legel eme da kêşey hebû. Cige leme Ce'fer Baqirof serok komarî Komarî Sosyalîstî Azerbaycanî Sovyet le Barzanî be guman bû. Le salî 1949 da Sovyet hemû Barzanîyekanî bo Uzbekistan dûrxistewe. Ewan heta duway mirdnî Sitalîn lewê manewe. Belam paşan Xoroşçof nermî legel nwandin û lenawyan da Mela Mistefa banghêşt dekat le xulekanî kadranî hîzb da beşdarî bikat. Mela Mistefa ta salî 1958 wate ta katî kudetay 'Ebdulkerîm Qasim le Sovyet demênêtewe paş geranewey bo Iraq derdekewê lem maweye da nek her hîç fêr nebûwe, belkû dekewête dijayetî Sovyet û komonîzmewe be giştî. Lem qonaxe da xoy be serbazêkî Qasim le qelem dedat û delêt wek ew ne Kurdim û ne 'Ereb, Iraqîm. Mebestî ew lem nizîkayetîye parastinî berjewendiyekanî 'eşîret bû nek gelî Kurd. Bem pêyeş her le sereta da legel defterî siyasî Partî Dêmokratî Kurdistanî Iraq dekewête kêşe. Ew le bineretda birway be karî be komelî rêkxiraweyî û hîzbî û bernamey hîzb û htd nebû. Deywit: "hemû şitêk xomim". Kêşey dîkey le gel partî da lewêwe destî pêkird ke Mela Mistefa deywîst serok 'eşîretekan le dewrî xoy kobikatewe u piştîwanî dawa û berjewendîyekanî ewan bikat. Lewane katêk bizûtneweyekî cutiyarî gewre le Kurdistan dagîrsabû, ew hawdeng nebû legel îslahî ezrî be corêk le berjewendî cutyaran da bêt ya xud daway ewey dekird mulikdaran qerebû bikirênewe. Le beramberda partî siyasetî piştîwanî le cutyaranî girtbuwe ber. Kêşey dîke le ser bûn û nebûnî partî bû. Mela Mistefa be aşkira dijî partî qisey dekird, le katêkda endamanî hîzb hewlyan deda hîzb wek xoy bihêlnewe û geşey pêbiden. Mela Mistefa Barzanî lew kate da bo gelî Kurd bibûwe kesayetîyekî efsaneyî.

Katî dewîst ta xelik be pêy ezmûnî xoyan bînasin. Le seretay şestekanda legel 'Ebdulkerîm Qasimîş da nek leser kêşey siyasî û neteweyî belkû leser kêşey peywest be 'eşîretekeyewe kewte kêşe. Barzanîekan Ehmed axay Zêbarîyan le Mûsil tîror kird. Ewaney tîrorekeyan kirdbû le layen hêze nîzamîyekanewe gîran u bem pêye kêşey konî Zêbarîyekan û Barzanîyekan carêkî dîke zîndû bûyewe. Kerîm Qasim beramber Barzanîyekan piştî Zêbarî girt û bem pêyeş Barzanî le 'Ebdulkerîm Qasim renca û le salî 1960ewe destî be rexnegirtin le Qasim kird, heta ew cêgey be gwêy Qasim geyiştewe. Ewîş le beramberda destî be rexnekirdinî Mela kird û kêşekanyan çûne qonaxêkî dîkewe. Qasim Barzanî bewe tometbar dekird ke le rabirdûda pêwendî legel Ingilîsîyekan da hebûwe. Le salî 61ewe pêwendîyekanî dewlet û Barzanî kewte qeyranewe. Lem sale da Barzanî be nihênî le layekewe legel sefîrî Ingilîs le Bexda û le layekî dîkeşewe legel jeneral Werehram, efserî erteşî Iran ke danîştûy Mehabad bû pêwendî kird. Le heman salda cimûcolî xelkî û rabûn û helçûn le Kurdistanî Iraq destî pêkirdbû û dewletî nawendîş hewlî deda ew azadîye dêmokratyane le gelî Kurd bistênêtewe ke le rewtî xebatda be destî hênabû.

Ew liqe hîzbyaney helweşandewe ke partî le parêzga ciyawazekanda heybû û paşanîş destî kird be girtinî endamanî hîzb. Partî Dêmokrat le kotayî salî 1960ewe leser dû duruşm îşî dekird û rexney le hukûmet degirt.
dirêjey heye…..