Stêrka sor a zindanê

• Alî Çîçek bû navê jiyaneke welê ku ji xizaniyê destpê kir û li hemberî mêtingerî, înkar û zilmê serî netewand. Îro navê wî di bîra gel de bi heman rengî tê bîranîn: Stêrka Sor a Zindanê Alî Çîçek. 

Sala 1961’ê li gundikekî biçûk ê taxa Kûskûnlû ya navçeya Hîlwan a Rihayê ji dayik bû. Mezinê sê xwişk û birayan bû. Wê demê her zarokekî li nava maleke ji keviran ji dayik dibû, weke ku bi çarenûsa xwe ji dayik dibû. Çarenûsa wî hîn di roja destpêkê de diyar bû: xizanî, barê giran ê nan, ji ber nedîtina çavê bavê wî hîn di temenekî zû de weke berpirsyarî ketibû ser milê wî.

Bavê wî nedidît, lewma barê malê jî diket ser milê zarokên biçûk. Dayika wî di nava rojê de karê malê dikir, êvarê jî ji hal diket. Alî hîn di zarokatiyê de neçar mabû ku karê bavê wî nekarîbû bikira, pêk bîne. Dema ku hevalên wî ji xwe re dilîstin, ew li ser kar bû, yan jî li gund alîkarî dida dayika xwe. Xizanî bûbû rastiya wî ya destpêkê.

Zeviyên Hîlwanê berhemdar bûn, lê belê ev berhemdarî bi kêrî gundiyên xizan nedihat, bi kêrî axa, began dihat. Alî hîn di zarokatiyê de bi malbata xwe re li nava karên gund xebitî. Havînê bi malbata xwe re koçî Edeneyê dikir. Bi piyê xwas li nava zeviyên pembo, di bin wê germa zêde bi saetan çape dikir. Li bexçeyên pirtiqalan gelek caran bi birçî dixebitî. Zivistanê vedigeriya Rihayê, di karên rojane de dixebitî û alîkarî dida malbata xwe.

Sala 1978’an Alî 17 salî bû. Wê demê li Rihayê pêleke nû rabûbû: Tevgera Ciwanan a Apoyî. Ev tevgera ku ji bo gelê Kurd daxwaza azadî, wekhevî û jiyana bi nasnameya xwe dikir, di demeke kurt de li nava ciwanan belav bû. Alî dema ku ev fikir nas kir, hîs kir ku nasnameyek ji bo raperîna xwe dîtiye.

Durustiya wî, karakterê wî yê ku serî li ber neheqiyê neditewand û bêtirsbûna wî bala tevgerê kişand. Di demeke kurt de çalak bû, li qada leşkerî bi berpirsyariyê rabû. Ew êdî ne tenê ciwanekî bi hêrs bû, ew şoreşgerekî zane bû.

Ji ber karên xwe yên rêxistinî hate girtin û ew şandin Girtîgeha Edeneyê. Li vê derê li Kemal Pîr rast hat ku jiyana wî bi temamî pê re guherî. Nêzî şeş mehan pê re li heman koxûşê ma. Kûrahiya îdeolojîk, rêbaza jiyanê û biryardariya Kemal Pîr bandoreke mezin li Alî yê ciwan kir. Dibistan ji bo wî bû weke dibistanekê. Tevlî nîqaşan bû, pirtûk xwend, çanda şoreşgerî pejirand. Dema ku hate berdan, bûbû kesekî gelekî cuda.

Bi darbeya leşkerî ya 12’ê Îlonê re li Tirkiyeyê zexteke giran li tevgerên şoreşger hate kirin. Alî heman piştî darbeyê hate girtin. Ew xistin îşkencexaneyên tarî.

Daliqandin, elektrîk, birçîhiştin, tîhiştin... Bi her rêbazî îşkence lê kirin. Lê belê nekarîn gotineke bi tenê jî ji Alî hîn bibin. Rojekê di dema lêpirsînê de li rûyê îşkencekaran nihêrî û got, “Wezîfeya we îşkence ye, ya min jî berxwedan e. Ez dikarim serê xwe bidim, lê sira xwe nadim.”

Vê gotinê li odeyê deng veda. Îşkencekaran bi hêrs kirin qareqar, lê belê di dilê Alî de tiştek neliviya. Nekarîn wî bidin axaftin. Dawiya dawî gotin, ‘Ew neaxive’ û birin girtîgehê. Lê belê ew kêlî bû kesayetiya Alî: Ew êdî ne tenê milîtanekî ciwan bû, navê wî êdî berxwedan bû.

Girtîgeha li Amedê ne tenê girtîgehek bû; veguherîbû navendeke îşkenceyê ku rûmeta mirovan tine bike. Sîstema zextê ya Esat Oktay Yildiran dixwest girtiyan teslîm bigire. Lê belê di heman demê de zindana Amedê bû navê berxwedaneke mezin.

Alî li vê derê bi kadroyên pêşeng ên weke Hayrî Dûrmûş û Kemal Pîr re ma. Di 14’ê Tîrmeha 1982’an de dema ku Hayrî Dûrmûş destpêkirina rojiya mirinê ragihand, Alî bêteredût rabû û got, “Ez jî tevlî dibim.”

Hîn 21 salî bû. Lê belê biryardariya wî xurt bû. Di rojiya mirinê de bedena wî lawaz bû. Di rojên dawî de li gelek ku hişê xwe winda kir, berxwedana xwe dewam kir. Hemû hewldanên qanihkirinê yên doktoran, hemşîryan û efseran red kir. Ji bo wî berxwedan bi qasî jiyanê hêja bû.

Hayrî Dûrmûş ji ber sekna wî ji bo wî digot ‘Alî Stêrka me ya Sor e’. Ji wê rojê ve Alî Çîçek weke stêrka sor a zindanê hate bîranîn.

Alî Çîçek 17’ê Îlona 1982’an li zindana Amedê tevlî karwanê nemiran bû. Hîn 21 salî bû, di dema herî bi coş a ciwantiya xwe de bû, ji bo gelê xwe canê xwe feda kir. ANF/ NAVENDA NÛÇEYAN / FÛAT KAV