Ji pevçûnê ber bi pêşveçûna domdar

Serokê Tacîkistanê Emomali Rahmon serdaneke dewletê ya Kirgizistanê kir û di vê serdanê de Duşanbe û Bişkek pirsa çareserkirina sînorên dewletê çareser kirin. Di vê demê de, encamên vê serdanê hem ji bo siyaseta derve ya Tacîkistan û Kirgizistanê û hem jî ji bo hevkariya herêmî li Asyaya Navîn bi giştî dikare wekî bûyera herî girîng a sala 2025’an were binavkirin. Peymana li ser Sînorê Dewletê ya ku di dema serdanê de hat îmzekirin, dikare di dîroka 32 salên peywendiyên dîplomatîk ên di navbera Tacîkistan û Kirgizîstanê de, yanî piştî damezrandina têkiliyên dîplomatîk (ji 14 Çile 1993’an), Peymana Bingehînên Têkiliyên Navdewletî yên di navbera Komara Tacîkistan û Qirgizîstanê de were destnîşankirin.

Welatan îradeya siyasî bi bikaranîna sê prensîbên jêrîn ji bo çareserkirina pirsgirêka sînor nîşan dan: 1) pabendbûna bi peymanên gihîştî; 2) dilxwaziya ku ji hev re tawîzan bidin; 3) naskirin û têgihîştina berjewendiyên neteweyî yên hev. Ev ezmûn dikare bi rengek guhertî were bikar anîn da ku di warên din ên hevkariyê de destkeftiyan bi dest bixe. Tacîkistan û Kirgizîstanê di sala 1997'an de mijara diyarkirina sînorên dewletê anîn ziman, xebatên pratîkî di sala 2002'an de dest pê kirin û di Adara 2025'an de bi dawî bûn, ango bi dehan sal derbas bûn. Hêjayî bibîrxistinê ye ku serkirde û endamên Komîsyona Navdewletî ya Destnîşankirina Sînorên Dewletê di nava çar salên derbasbûyî de destkeftiyên mezin bi dest xistine û bi awayekî rêkûpêk hevdîtin kirine.

Mijara sînorên dewletê mijareke pir zirav û hessase e û her tim kesên bi eşkere û veşartî ji çareseriya wê nerazî û ne îqna hene. Dikare weke paradoksekê bê binavkirin ku piraniya “nerazî” û “ne îqna”yan hîn jî piştgiriya çareseriya vê pirsê dikin, ji ber ku di kûrahiya xwe de girîngiya wê ji bo dabînkirina ewlekarî û geşepêdana welatê xwe û herêmê bi giştî fêm dikin.

Bi berçavgirtina vê yekê ku serokên dewletan peymanek sînorî îmze kirin, mirov dikare bigihîje wê encamê ku Duşanbe û Bîşkek karîbûn pirsgirêkek dijwar a ku zêdetirî sed salî berdewam kir, çareser bikin û her du welatan bingeha vekirina rûpelek nû di têkiliyên navbera dewletan de danî. Di şert û mercên ku xêzên sereke yên çareserkirina nakokî û şerên demdirêj û nû ketine nav hev û bûne lûtkeya bandora jeopolîtîk, dirustkirina hawîrdorek ji bo bêîstîqrariya berdewam, nêzîkatiya Tacîkistan û Kirgizistanê ji bo çareserkirina pirsgirêka sînor girîngiyeke stratejîk ava dike. Kesên ku bi profesyonelî pirsa sînorê Tacîkistan û Kirgizîstanê lêkolîn kirin, fêm kirin ku xitimandinek berbiçav heye û îhtîmalek mezin heye ku pirsgirêk berdewam bike, wekî du dehsalan. Ji aliyekê ve xitimandin parastinê xurt kir, lê li aliyê din jî pevçûnên bi xwîn ên salên 2021 û 2022’an nîşan da ku ger îro pirsgirêk çareser nebe sibe wê hîn dijwartir bibe. Pirsgirêka sînor vebijarkên siyaseta derve ya her du welatan sînordar kir û bi forma heyî ya hevkariya herêmî ya li Asyaya Navîn re têkildar nebû.

Wek encam, Tacîkistan û Kirgizîstanê gavek mezin ber bi hev ve avêtine, sînorên xwe yên hevpar ji faktoreke pevçûnê veguherandine faktora pêşveçûna domdar. Çareseriya pirsgirêka sînorê di navbera Duşanbe û Bîşkek de dê bandorek erênî li pêvajoyên entegrasyonê yên li Asya Navîn bike û dê potansiyela hevkariya herêmî xurt bike. Ev di warê pêşxistina sûbjektîfîteya herêmê de derfetên nû vedike.