Cîzîrê serî netewand dîrok nivîsand

• Cizîr destana berxwedanê ye ku di dîroka mirovahiyê hatiye nivîsandin. Tişta ku li taxên ku ji aliyê dewletê ve bi tank, sekvan û çekên giran hatine dorpêçkirin, weke rûpeleke dîrokê ku trajedî û rûmet di nav hev de ne, di bîranînê de hate nivîsandin.

Pêvajoya dorpêçê ya ku di sala 2015'an de dest pê kir, ne tenê komkujiyek, di heman demê de bû sembola jibîrnekirina vîna gel, berxwedana ku jin li pêş bû û rûmeta mirovahiyê. Gelê Cizîrê serî li ber zilmê netewand û bi vî rengî dîrokek hat nivîsîn. Cizîr, ne tenê navê pevçûnekê, di heman demê de destana berxwedanê ye ku di dîroka mirovahiyê de di dema dorpêça ku di sala 2015'an de dest pê kir û bi mehan dewam kir, hatiye nivîsandin. Tişta ku li taxên ku ji aliyê dewletê ve bi tank, sekvan û çekên giran hatine dorpêçkirin, weke rûpeleke dîrokê ku trajedî û rûmet di nav hev de ne, di bîranînê de hate nivîsandin. Qêrîna ku di nava xaniyên wêrankirî de di bin siya bombeyan de bilind dibû, bû dengê berxwedanê û nîşaneya têkoşîna hebûnê ya gelan. Di vê pêvajoyê de bi dehan kesên di jêrzemînan de asê mabûn hatin qetilkirin; Jin û zarok bûn hedefa guleyan. Lê tevî vê êşê jî gelê Cizîrê çok nedanî. Mehmet Tûnç bi gotina “Me çok danenî” bû sembola berxwedanê. Gotinên wî ne tenê qîrînek bû, îradeya gelê xwe ya bênavber temsîl dikir. Tişta ku li Cizîrê qewimî, ne tenê ya erdnîgariyek, hemû gelên li dijî zilmê li ber xwe didin destaneke mirovahiyê ye. Qêrîn û dengên berxwedanê yên ji jêrzemînan bilind dibin îro jî dibin sembola daxwazên edalet û azadiyê.

Xwerêveberî û qedexeyên ewil 

Bûyerên li Cizîrê di 13’yê Tebaxa 2015’an de dest pê kir, gel bi bikaranîna mafê xwe yê “xwerêveberiyê” rêveberiya xweser îlan kir. Ev biryar qonaxeke dîrokî bû ku gel vîna xwe eşkere kir. Lê belê bersiva dewletê tund bû. Di dema ku bi taybetî li taxên Sûr, Yafes, Cûdî û Nûrê yên Cizîrê xendek dihatin kolandin, leşker û polîsan êrişeke dijwar li van taxan kirin. Walîtiya Şirnexê di 4'ê Îlona 2015'an de yekem "qedexeya derketina derve" îlan kiribû. Di 9 rojên destpêkê de ji ber guleyên leşker û polîsan 22 sivîl û zarok ku di nav wan de Muhammed Tahîr Yaramîş ê 35 rojî, Cemîle Çagirga 10 salî û Bunyamin Îrcî yê 14 salî jî heye jiyana xwe ji dest dan. Tevî ku Komeleya Mafên Mirovan (ÎHD) navên sivîlên di vê pêvajoyê de hatin qetilkirin tomar kir jî, gelek mirin hatin veşartin.

Jin bûn dengê berxwedanê  

Di dema dorpêçê de jin ne tenê şahidên berxwedanê bûn. Li taxan şebekeyên xweparastinê ava kirin û ji bo parastina mal û zarokên xwe li eniyên pêş bûn. Di tenûrê de nan çêdikirin û xwarin digihandin welatiyan, ji bo dermankirina birîndaran rêyên veşartî ava dikirin û di bin dorpêçê de hewl didan jiyana xwe bidomînin. Qêrîna di bin bombe û guleyan de bilind dibe bû dengê berxwedana jinan. Ev sirûd ne tenê qîrîn, di heman demê de bûn sembola berxwedanê. Jinan ne tenê moralê gel bilind kirin, bi avakirina jiyaneke birêxistinkirî hêza hevgirtinê jî nîşan dan.

Me çok nedanî 

Hevserokê Meclîsa Gel a Cizîrê Mehmet Tunç ku li vê jêrzemînê bû, di weşana xwe ya dawî ya bi telefonê de xîtabî gelê xwe kir û wiha got:“Me çok nedanî. Divê kesên mayî jî bi me serbilind bin.” Ev gotin bûne sembola berxwedan û Mehmet Tûnç. Sêyemîn Komkujiya jêrzemînê ku 50 kesên din jî jiyana xwe ji dest dan, ji bo gelê Cizîrê bû xala werçerxê.

Edalet pûç kirin 

Komkujî û binpêkirinên giran ên mafên mirovan ên li Cizîrê di raya giştî ya navneteweyî de deng veda. Komîseriya Bilind a Mafên Mirovan a Neteweyên Yekbûyî (NY) rewşa Cizîrê weke “dîmeneke kiyametê” bi nav kir û ji Tirkiyê xwest ku lêkolîneke serbixwe bê kirin. Lê belê Tirkiyeyê ev bang red kir. Rêxistinên mafên mirovan ên weke Amnesty International û Human Rights Watch bi amadekirina raporên derbarê bûyerên qewimî de hewl dan ku bala civaka navneteweyî bikşînin ser vê qetlîamê. Di raporan de delîlên xurt hebûn ku dewlet sivîlan dike hedef. Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî di rapora xwe de ev tişt anî ziman:“Tişta ku li Cizîrê qewimî sûcekî şer ê eşkere ye. Komkujiya bi taybetî li jêrzemînan binpêkirina prensîbên herî bingehîn ên hiqûqa mirovî ya navneteweyî ye." Wekîlê HDP'ê yê Şirnexê Faysal Sariyildiz û parêzer Newroz Uysal ji bo kesên di jêrzemînan de asê mane bên rizgarkirin serî li DMME'yê dan. Lê belê dadgehê ev daxwaz zû nenirxand û ev jî bû sedema rexnekirina "pasîfbûna daraza navneteweyî".

Rola çapemeniyê û bêdengiyê 

Çapemeniya nêzî hikûmetê dema ku di çarçoveya "têkoşîna li dijî terorê" de bûyer dişopand, hewl da bûyerên di dema dorpêçê de manîpule bike. Weke mînak TRT Haberê nûçeyek belav kir û îddîa kir ku li Cizîrê di jêrzemîna jêrzemînê de “60 PKKyî hatine kuştin” lê piştî demeke kin bêyî îzahatê ev nûçe hat derxistin. Medyaya mûxalîf û medyaya dîjîtal bû navgîna ragihandina qîrîna gelê Cizîrê. Têkiliyên telefonê yên ji jêrzemînan, gotinên Mehmet Tûnç ên dawî û nivîsên Faysal Sariyildiz di ragihandina berxwedanê ji raya giştî ya navneteweyî re roleke girîng lîstin.

Gotina dawî nayê jibîrkirin 

Berxwedana Cizîrê ne tenê trajedî ye, di heman demê de destana vîn û rûmeta gelan e. Gotina Mehmet Tûnç herî baş îradeya gelê Cizîrê îfade dike: "Me çok nedanî!" Ev berxwedan piştî sedsalan jî wê di bîranînan de bijî. Di dîrokê de, Cizîr ji bilî trajediyekê, weke navê serhildaneke bi rûmet tê bibîranîn.

JINNEWS/ŞIRNEX