Têgeha siyasetê

Siyaset têgehek berfireh e ku mekanîzma, avahî û çalakiyên bi rêvebirina civakan, girtina biryarên kolektîf û dabeşkirina çavkanî û hêzê  dihewîne. Peyv bi xwe ji tiger a Yunanî Politika tê, ku tê wateya "karûbarê bajaran", kokên xwe di rêveberiya kolektîf a jiyana sivîl de esas digre. 

Siyaset di bingeha xwe de li ser wê yekê ye ku komên mirovan çawa xwe birêxistin dikin, hêzê belav dikin, qanûn û destûr saz dikin da ku rêzê bihêlin, bigihîjin armancên civakî û nakokiyan çareser bikin. Rast e ku ji alîyekî de, bi kevneşopî bi kiryarên hukûmetê ve girêdayî ye; lê belê, siyaset ji saziyên dewletê wêdetir dirêj dibe. Li cîhên cihêreng ên wekî cîhên kar, dibistan û di nav malbatan de lîstin, ku li wir muzakere, îqnakirin û biryargirtin aliyên bingehîn in.

Siyaset bi awayekî bingehîn li ser hêz û desthilatdariyê ye. Yan şiyana bandorkirina tevger û biryarên kesên din, bi gelemperî bi saziyên fermî yan mekanîzmayên civakî yên nefermî. Zanyarên siyasetê bi gelemperî lêkolîn dikin ka hêz çawa tevdigere? Çawa tê parvekirin û ew çawa strukturên civakî û têkiliyên xelkê çêdike? Aliyekî girîng a siyasetê danîn û sepandina rêgez, nirx û zagonên ku ji civakê re avahiyekê peyda dike ye. Ev rêveberî dihêle ku civakan bi rêxistinkirina tevgerê û sazkirina encamên ji bo kiryarên ku nayên qebûlkirin bi hev re tevbigerin.

Ji vê zêdetir jî, siyaset bi çareseriya nakokiyan ve girêdayî ye. Ji ber ku ferd û kom bi gelemperî xwedan berjewendî, nirx û pêşîniyên cuda ne. Siyaset çarçoveyek ji bo danûstandin, lihevkirin û di hin rewşan de, pêşbaziyê peyda dike. Nakokî dikarin li ser veqetandina çavkaniyê, tercîhên siyasetê yan cudahiyên îdeolojîk derkevin holê û siyaset kanalan peyda dike ji bo rêvebirin a wan cudahîyan. Ji bo mînakê; hilbijartin a meclîs û dadgehan ji bo birêvebirina van nakokiyan bêyî ku serî li şer û şîdetê bide. Bi vî awayî siyaset weke mekanîzmaya parastina nîzam û tenahî ya civakî tevdigere.

Îdeolojî û rêbazên siyasî, wek lîberalîzm, muhafezekarî, sosyalîzm û yên din, roleke bingehîn di şekildana çawaniya nêrîna kes û koman de ji siyaset û rêveberiyê de dilîzin. Ev îdeolojî çarçoveyên bawerî û nirxan in ku rêberiya raman û tevgera siyasî dikin. Mînak, lîberal bi gelemperî doza azadî û wekheviyê ya ferd dikin, dema ku muhafezekar dikarin kevneşopî, nîzama civakî û guherîna gav bi gav pêş bixin. Sosyalîst balê dikişînin ser xwedîderketina kolektîf û ji nû ve parvekirinê, bi gelemperî hewl didin ku newekheviyan bi destwerdana dewletê çareser bikin.

Siyaset jî li gorî pergala siyasî ya li cîhên cuda cîh digre û şêweyên cihêreng digire. Sîstemên demokratîk ku bi hilbijartinên azad, serweriya hiqûqê û parastina mafan ve tê binavkirin, rola welatiyan di biryargirtinê de teqez dikin. Berevajî vê, pergalên otorîter hêzê di nav komek piçûk an serokek yekane de kom dikin, bi gelemperî azadî û pirengiya siyasî sînordar dikin. Sîstemên siyasî bandorê li cewherê rêveberiyê û awayên ku mirov dikarin beşdarî proseya siyasî bibin, ji siyasetkirinê bigire heya azadiyên medenî her tiştî şekil dide.

Tevlîbûna welatiyan a di siyasetê de ji bo demokrasiyek bikêr girîng e. Beşdarbûna siyasî, çi bi dengdanê, parêzvaniyê yan bi nîqaşên giştî be, rê dide xelk li biryarên ku bandorê li jiyana wan dikin bandor bikin û rêberan berpirsiyar bigrin. Di civakek demokratîk de, tevlêbûna siyasî wekî erkek sivîl tê dîtin ku piştrast dike ku hukûmet ji hewcedarî û xemên gel re bibin bersiv. Ji aliyekî din ve nebûna tevlêbûnê dikare bibe sedema bê nizamî û qutbûna di navbera organên rêveberî û gel de. Bi kurtasî, siyaset têgehek piralî ye ku bandorê li hemî aliyên jiyana kolektîf a mirov dike, ji rêveberî û dînamîkên hêzê bigire heya çareseriya nakokî û beşdariya gel.