Şerê taybet li dijî komînalbûnê ye

• Bahar Peker da zanîn ku polîtîkayên şerê taybet çeka li hemberî hişmendiya komînalbûnê ye û wiha got:” Tekane çareseriya li dijî vî şerê taybet, avakirin û rêxistinkirina meclîsên me yên komîn in. Ev yek avakirina bingehên konfederalîzma demokratîk, avakirina demokrasiyê û avakirina şêwazek jiyana sosyalîst dihewîne."

ROZA METÎNA / AMED

Polîtîkayên şerê taybet li bajarên Kurdistanê bi awayekî sîstematîk di meriyetê ye. Herî dawî li Dêrsim û Licê çeteyên fuhuşê hatin teşhîrkirin. Li dijî polîtîkayên şerê taybet li van bajaran jin daketin qadan û dengê xwe bilind kirin. Aktivîsta Tevgera Jinên Azad (TJA) Bahar Peker têkildarî polîtîkayên şerê taybet û hişmendiya komînalbûnê nirxandin kir. Bahar Peker bal ser girîngî û dîroka komînalbûnê û got komînalbûn teşeyekî têkoşîna li dijî polîtîkayên şerê taybet e.

Civaka komunal têgehên xwe diafirîne

Bahar Peker di destpêkê de li ser civaka kominal wiha got:"Civaka komunal li gorî rastiyên jiyana civakî têgehên xwe diafirîne. Her çend kesên desthilatdar hewl bidin ku van têgehan xirab bikin jî, hin ji wan eslê xwe diparêzin. Civaka komunal di pêşengiya van têgehan de ye. Ew ne tenê şêweyek rêxistinê ye, lê bloka avakirina herî bingehîn a civakê ye. Ew şertekî xwezayî ya hebûnê ye. Jiyana xwezayî û jiyana bi zorê hatiye ferzkirin. Hevjiyaniya civakê du tezên bingehîn derdixe holê. Nêrîna komunal dibêje ku dewlet, çîn û serdestî nexweşiyên ku bi zorê li ser civakê têne ferzkirin in. Divê sîstemek civakî ya azad û wekhev, bê van nexweşiyan, were avakirin. Ev felsefeya civakî û armanca damezrandina komunal e."

Mînakên dîrokî yên komînan

Bahar Peker çend mînakên dîrokî yên komînan da û wiha dewam kir:"Birêz Abdullah Ocalan jî pirtûkek li ser komînê nivisiye û ev jî ji hêla Akademiya Zanistên Civakî ve hatiye weşandin. Peyva 'kom' ji zimanê Kurdî û Arî tê; 'komîn' ji 'komê' tê. Em çend mînakan ji dîrokê bidin, di sedsala 5'an de, Mazdek rêberek bû ku komîn bicîh anî. Mazdek şêwazek jiyanê ya li ser bingeha komînê li Mezopotamyayê, ji ber avahiya wê ya erdnîgarî, bicîh anî. Mazdek li dijî tundûtûjî û komkujiyê bû û ji ber vê yekê, wî û şagirtên wî nikaribûn xwe biparêzin û ji qirkirinê hatin derbaskirin. Lê hevjîna Mazdek, Hurrem, raman û felsefeya Mazdek li ser komînê belav kir. Ev îdeolojî wekî Hurremîzm tê zanîn. Di sedsala 9'an de, serhildana Babek dest pê kir. Babek li herêma çiyayî bi cih bûn û 20 salan li gorî vê îdeolojiyê jiya, heta ku ji hêla hêzên Ebasiyan ve hatin qirkirin. Gotinên dawî yên Babek ev bûn, 'Hûn dikarin min bikujin, lê hûn nikarin van ramanên me bikujin; ew ê her û her bijîn.' "

Komuna yekem jinan ava kir

Bahar Peker bal bir ser 5 stûnên bingehîn ên komînan û wiha pê de çû:"Qarmatiyan ev fikra komunal pir bi hêz bicîh anîn. Wan 9 akademî ava kirin, ku hin ji wan li ser felsefe, gerdûn, aborî û aboriyek kolektîf a li ser bingeha rêbaza IMC'ê bûn. Pere qet nehat bikaranîn; wan aboriyek bihêz afirandin. 5 stûnên bingehîn ên komînan hene. Ya yekem, beşdarbûn divê li ser bingeha dilxwaziyê be. Ya duyemîn, demokrasiya rasterast divê were pratîkkirin. Ya sêyemîn, divê takekes di nav avahiyê de neyê bindestkirin. Ya çaremîn, edalet û exlaq divê yek ji stûnên herî bingehîn ên vê avahiyê be. Ya pêncemîn, têkiliya di navbera mêr û jinan de divê wekhev be û divê paradîgmayek rizgariya jinan hebe. Divê li ser bingeha jiyana azad be; divê jin wekî alavan neyê bikaranîn. Ger hûn yek ji van 5 stûnên komunal derxînin, avahî hildiweşe. Ji ber vê yekê, divê ev 5 stûnên komunal werin bicîhkirin; tenê wê demê komunal dikare teşeyekî bigire. Konfederalîzma demokratîk tenê dikare dema ku komun werin avakirin pêk were. Di civaka xwezayî de, komuna yekem ji hêla jinan ve hate damezrandin. Di civakên xwezayî de, mêr nêçîrvan bûn û jin jî berhevkar bûn. Jin bûn ên ku pêşî ajal kedî kirin, genim keşf kirin, derman îcad kirin û wargeh ava kirin. Heta îro jî, em gelek tiştên ku ji hêla jinan ve hatine hilberandin bikar tînin. Sembola ku ji hêla jinek aqilmend ve di serdema civaka xwezayî de hatî afirandin hîn jî wekî sembola nexweşxaneyê tê bikaranîn. Jin yekem kes bûn ku komun ava kirin; heta îro jî, Rojava mînakek avahiyek konfederal e."

Şerê taybet li dijî komînalbûnê ye

Bahar Peker destnîşan kir ku polîtîkayên şerê teybet çeka herî mezin a li dijî komînalbûnê ye û wiha dewam kir:"Siyaseta şerê taybet îro li her aliyên Kurdistanê tê bikaranîn. Ev di heman demê de êrişeke li dijî hişmendiya komînalbûnê ye. Yek ji van mînakana polîkayên şerê taybet ji yên herî dawî yên li Licê ne. Toreke ku ji aliyê çeteyan ve li Licê hatiye eşkerekirin heye. Ev yek bazirganiya madeyên hişbir e. Di heman demê de ferzkirina ajantiyê û fuhuşê ya li ser ciwanan e. Gelek civînên giştî li dijî van hatine lidarxistin û her civînek giştî wekî atolyeyek ji bo şerê taybet hatiye bikaranîn. Siyasetên şerê taybet ku bi salan bi baldarî hatine dewamkirin, li Licê jî pêk tên. Ji salên 2015-2016'an vir ve pir berfirehtir hatiye bicîhkirin. Di demên berê de, sê caran şewitandina Licê û sepandina pergala cerdevaniyê hemî, beşek ji vê şerê taybet in. Her wiha dema ku em li Dersîmê jî dinêrin, em dibînin ku siyaseteke sîstematîk a şerê taybet di şexsê Gulistan Doku de hatiye eşkerekirin. Dêrsîm û Lice ne tesaduf in. Dema ku em li paşeroj û dîrokên wan dinêrin, em dikarin bi zelalî bibînin ka armanc çi ye. Hilbijartina cihên li tevahiya herêma Kurdan û ciwan lê kom bûne her tiştî bi zelalî eşkere dike. Armanca şerê taybet, têkbirina normên Dêrsîm û Licê û şikandina nasnameya wan a siyasî ye. Tekane çareseriya li dijî vî şerê taybet, avakirin û rêxistinkirina meclîsên me yên komîn in. Ev yek avakirina bingehên konfederalîzma demokratîk, avakirina demokrasiyê û avakirina şêwazek jiyana sosyalîst dihewîne. Komînalbûn teşeyekî têkoşîna li dijî polîtîkayên şerê taybet e.”