Dîplomasiya zanistî ya jibîrkirî 

Îsal 65 saliya îmzekirina peymana Lacey-Zarubin e. Ev yek ji peymanên herî girîng e di dîroka têkiliyên Sovyet-Emerîkî de. Ji sala 1958´an heta sala 1973´yan ev peymana yekemîn e ku pevguhertinên di warê zanist, çand, teknolojî û perwerdeyê de di navbera her du hêzan de ku di rewşa şerê sar de bûn, bi rê ve birin.

Ji aliyê Emerîkayê ve, berpirsê payebilind ê bipêşxistin û îmzekirina wê belgeyê, William Sterling Lacey, şêwirmendê danûstandinên Rojhilat-Rojava yê Wezîrê Derve yê Dewletên Yekbûyî yên Emerîkayê (DYE) John Dulles bû. Ji Yekîtiya Sovyetê - Georgy Zarubin, Balyozê Awarte û Tamilî yê Yekîtiya Sovyetê li DYE’yê. Her du jî, tevî hêjayiyên xwe yên dewlemend, nikarin di nav koma dîplomatên kariyerê de werin rêz kirin, lê faktora kesayetiyê, wekî ku em dibînin, li vir bi roleke girîng rabûye. 

Dibe ku heta radeyekê, bandorê bike li nêzîkbûna avakirina muzakereyan. Bêguman, ne bi tevahî "mirovên xwe" bûn, lê ji bo aborînasên pispor, yên ku di heman demê de di warên çand, teknolojî û perwerdehiyê de di xebata pêşengiyê de xwedî ezmûneke berbiçav bûn. Û di dîplomasiyê de û bi taybetî di warê zanistî de ev jixwe, nîvê şer e.

Niha em binihêrin ka di vê peymanê de çi hatiye nivîsandin. Bi rastî, gelek tişt: Ji geşepêdana tûrîzmê û sazkirina peywendiya hewayî ya rasterast di navbera welatan de, heta bi gerên hunermendên taybet.

Di sala yekem a peymanê de, 58 zanyarên Emerîkî, mamosteyên xwendina bilind û xwendekar çûn serdana Yekîtiya Sovyetê û 54 hevpîşeyên wan ên Sovyetê çûn serdana DYE´yê. Di nîvê yekem ê 1959´an de, meylek erênî ya domdar jî hate dîtin û jixwe, bi serdestiya pisporên Sovyetê bû ev: 24 navxweyî li hember 19 beşdarên Emerîkî di bernameyên danûstendinê de di warê zanist û teknolojiyê de. Bi tevahî, di sal û nîvê yekem a peymana Lacey-Zarubin de, 124 projeyên dualî di warên fizîka teorîk û molekulî, kîmyaya înorganîk, gastroenterolojî, dermanên beytarî, dermatolojî, derzî, lêkolîna Arktîkê û warên din de hatin pêkanîn.

Wek encam qet ne hewce ye ku peyman ji hêla rayedarên payebilind yan jî zanyarên navdar ên cîhanê ve werin îmzekirin. Li derveyî dorhêla teng a pisporên navneteweyî, ne Lacey û ne jî Zarubin, hem di dema jiyana xwe de û hem jî piştî mirina xwe, bi berfirehî nehatin naskirin; lê pisporên asta bilind bûn. Wateya vê çi ye? Peymana Lacey-Zarubin xebitî! Her wiha, ne li ser pel û di împaratorên burokratîk de, lê di pratîkê de, ango di beş, laboratuar, li kêleka sempozyûm û konferansan de. Şêwaza mînakê ye!