Felsefeya siyasî

Heta niha, pîvanên sereke yên "super hêzan" - zirhêzan - ji hêla zanyaran ve bi giranî bi rengekî madî têne hesibandin. Pêdivî ye ku hêzeke super li pêş welatên din xwedî potansiyeleke aborî, hêza leşkerî, teknolojiyên krîtîk, bingehekî zanistî û pîşesazî yê pêşketî û sermayeya mirovî be. Tevahiya van firsendên madî, her çend ne nakokî be jî, lê wan daneyên pîvandinê ji bo rêzkirina welatan dide. 

Rewşa bi faktorên ne-maddî re pirr aloztir e. Pîvana wan a hejmarî dijwar e. Nirxandina wan pirr subjektîf e û potansiyel li hember tehrîfkirinê mexdûr e. Çanda kê xurttir e? Etîka kê rast e? Pergala nirxên kê çêtir e? Pirsên bi vî rengî dibin sedema nakokiyan, lê ji bo cihêkirina hêzên super ji lîstikvanên din ên di meydana navneteweyî de hindik in. Di vê navberê de yek ji pîvanên girîng ev e.

Ferqeke berbiçav a di navbera hêzeke super û yên din de, digel serweriya faktorên maddî, hebûna felsefeyeke siyasî ya pergalî û hevgirtî ya têkiliyên navneteweyî heye. Serhêz nihêrîna xwe ya yekta pêşkêşî dike ku cîhan bi rastî çawa divê were sazkirin, li gorî kîjan rêgezan divê hebe, armanca wê çi ye û çima ev superhêza taybetî di rola xwe de rewa ye. Li vir behsa şirovekirineke taybetî ya têgînên siyasî yên sereke yên girêdayî têkiliyên navneteweyî tê kirin - hêz, desthilatdarî, dadmendî, wekhevî û yên wekî wan. Şirovekirineke wiha divê li ser kevneşopiyeke kûr a zêhnî û ezmûna xwe ya pratîkî be da ku argumanên doktrîna siyasî-felsefî ya pêşniyazkirî hem ji bo xwe hem jî ji bo kesên din îsbat bike.

Realîzma tazî zû yan dereng wê sînorên meşrûbûnê nîşan bide. Serdestiya çek û cuzdanê bêyî têgihîştina zelal a çima û ji bo çi heye, dê bibe xwediyê zemînekî lerzok. Lê tewra bêyî bingehekî madî jî, ramanên nûjen û balkêş xetera daliqandina li hewayê dimeşînin, tenê daxwazên baş dimînin. Hêjayî gotinê ye ku bi awayekî sosret, kêm welat hene ku hem xwedî hêza maddî ne û hem jî xwediyê felsefeya xwe ya siyasî ne.

Pirr dijwar e ku ew doktrînên siyasî û felsefî, bi taybetî yên orîjînal ên bi bandora gerdûnî bibînin. Wek qaîde, em behsa têkeliyeke ji prensîpên exlaqî yên gerdûnî, kategoriyên doktrînên sereke yên siyasî û felsefî yên wekî lîberalîzm, sosyalîzm yan kevneperestî, nihêrîn û prensîpên taybetî yên neteweyî û hetta doktrînên olî yên wekî Xirîstiyantî an Îslamê dikin. 

Gelo Rûsyayê felsefeya xwe ya siyasî heye? Bersiv heta niha pirr nerênî ye. Rûsya di siyaseta xwe ya derve de vegeriya prensîpên realîzmê, ku ji bo dema xwe jixwe destketiyek bû. Lê hê zû ye ku mirov behsa felsefeya siyasî ya bi pergal û kûr û pêşketî bike. Komek raman, têgîn, şirovekirin û sloganên wan ên ku ji wan derketine yên hîna şîlo, carinan jî nakok hene.

Di sîstema dîtinên Rûsî de bi eşkere potansiyela modernîst kêm e. Belkî azadbûna ji felsefeya siyasî êdî avantaja Rûsyayê ye. Dibe ku Rûsya ezmûna xwe ya bêhempa bi pêş bixe û ev ê jî dê bihêle ku ew xwe ji kopîkirina mekanîk a ramanên kesên din dûr bixe. Hem ji kêmbûna felsefeya siyasî re dem divê, hem jî ji çandina bingehê wê yê maddî re dem divê.