Di siyasetê de bandor û naverok

"Siyaseta bandorkirinê" gelek alîyên xwe digire - ji rûbirûbûna li qada şer bigire heya kampanyayên hilbijartinê û danûstendina dîplomatîk. Hem hemwelatiyên asayî û hem jî pispor her gav dixwazin bawer bikin ku pêvajoyên sosyo-siyasî, yekem, di bin mentiqek diyarkirî de ne, ya duyemîn jî, kesek wan kontrol dike, an bi ziravî yê xwe ferz dike. Ev daxwazek xwezayî ye, ji ber ku wekî din asta nezelaliyê ditirsîne.

Cîhanek pirpolar di serî de ne têgehek aborî ye, lê têgehek siyasî ye. Li vir em dikarin li ser şertên aborî yên ji bo damezrandina wê û hêza aborî ya welatên taybetî wekî lîstikvanên vê cîhana pirpolar biaxivin. Ger hûn li rêzbendiya welat û komeleyên herêmî li gorî hilbera ya navxwe, li gorî hevsengiya hêza kirînê binêrin, di koma rêberan de wêneyek pir balkêş heye. Çîn di rêza yekem de ye, piştî wê DYE û YE tê. Ev yekem qada lîstikvanan e ku di damezrandina cîhanek pirpolar de beşdar dibin. Piştre ASEAN û Hindistan tên, ev koma duyemîn a serokan e. Dûv re komek lîstikvan heye, di nav de Rûsya, MERCOSUR û Japonya. Van lîstikvanan hemû berjewendiyên xwe di sîstema navneteweyî de hene û bi awayekî çalak wan diparêzin, hem bi awayekî serbixwe û hem jî di nava koalîsyonên bi hevalbendan re.

Ji ber vê yekê, wêne ji teza primitive ku Dewletên Yekbûyî û Çîn hene, û her kesê din divê di navbera wan de hilbijêrin pir tevlihevtir derdikeve holê. Ev tezeke tam derew e. Pirpolarîtî di heman demê de pirpolarîtî ye ku hevkariya pirrengî misoger dike. Berjewendiyên her kesî hene, her kes li gorî berjewendiyên xwe koalîsyonên xwe ava dike. Çîn ji bo Federasyona Rûsyayê hevkarek girînge.

Di dawiya sedsala bîstan de, têgeha "aboriya ezmûnê" (wergerek din "aboriya bi ezmûn") bi hişkî ket nav karanîna cîhanê. Nivîskarên Amerîkî Joseph Pine û James Gilmore yên ku ew pêşniyar kirin, ev diyarde wekî qonaxek nû di pêşkeftina mirovî de- piştî aboriya çandinî, pîşesazî û xizmetguzariyê - hesibandin. Mesele ev e ku xerîdar ne ew qas ber bi razîbûna madî ve, lê ji têrbûna hestyarî ve têne kişandin. Encama kiryarek aborî tevliheviyek hestiyar e ku bi wê ve girêdayî ye û ew e ku divê were firotin.

Şoreşa agahdarî û ragihandinê ya ku di destpêka sedsalê de pêk hat, bandor li her aliyên jiyana mirovan kiriye. Hilberîn û belavkirin bûye cûreyekî çalakiya herî populer û bikêrhatî. Em ê analîzên aborî ji pisporan re bihêlin, lê xuya ye siyasetê biryar daye ku heman rêyê bişopîne. Wêneyê bûyeran ne tenê ji bûyeran bi xwe qut nabe, ji wan girîngtir dibe. Çêkirina wêneyekî bi serê xwe hêja ye; Hêjayî gotinê ye ku bîranîna temaşevanan bi girîngî kurtkirî lê zêde bike – ji ber wê bûyerên pir bilind jî ne bi hefteyan, lê bi rojan di nav çavan de dimînin. Di pergala heyî de wek tê femkirin di sîyasetê de bandor ji naverokê girîngtir bûye. 

Her weha yek ji mijarên sereke a serdema me rêbaza ‘’Sansûra dewletê’’ heye. “Sansûra dewletê” pergalek diyar dike, ku li pişt wê avahiyek taybetî ya hêzê heye. Ji bo wê hinceta destûrî, doktrîna îdeolojîk a dewletê û di dawiyê de jî kesên bi taybetî perwerdekirî, bi talîmat û lîsteyên rastî, mijar û navên qedexekirî, hewce dike. Xwe-sansûra medyayê li ser edîtorê sereke ye. Ew berpirsiyariyê digire. Ji ber pergala pirpartî ya heyî û helbet cudahiyên îdeolojîk jî di navbera partiyên parlementoyê de jî hene,  ji bo materyalên ku di medyayê de têne weşandin de hewcedariyên yekreng dê pir dijwar be.