Kurte Mêjûy raperînekanî netewey Kurd

Sazmanî Înqilabî u Kurdistan (171)

Le layekî dîkewe le jêr kartêkerî bizûtnewe azadîxwazîye neteweyîyekan ke lew serubende da perey girtibû û be taybetî bizûtnewe neteweyêyekanî Turkiye, Rûsya û Iran û duwacar serkewtinî şorişî mezinî Oktobir le Rûsya, despêkirdnî bizûtneweyekî dêmokratîkî neteweyî le naw Kurdekanîş weber çaw dê. Ewe ew helumercane bûn ke sîmay Kurdistan le deyekanî yekemî despêkî sedey Bîstem da dexemlênin. 

Empiryalîstekan le duway şerî yekemî nawneteweyî rojhelatî nawerastyan be ser wulatî piçûkî jêr nufûz yan jêr deselatî xoyan dabeş kird. Zor le Kurdekan le cengey ew konfiransaney ke têyanda empiryalîstekan le ser dabeşkirdin be yekewe çeneyan lê deda (konfirransî aştî Parîs – peymanî Sevre -  peymanî Lozan) dilyan bestibû be "lutif"î empiryalîstekan belam ewan le ber tebî'etî xoyan sereray ew belênaney ke dabûyan, be meylî xoyan cê dagîrkirawekanî pêşûy 'Usmanîyan dabeş kird û hîç cêyekyan bo Kurdekan le berçaw negirt. Kurdekan carêkî dîkeş tê geyiştin ke mirov nabê dilî be rehmetî empiryalîstekan xoş bê be taybetî ewey ke kotayî şerî hewelî cîhanî hawkat bû legel damezranî Hukûmetî Sosyalîstî Sovîyet û nemanî direndetirîn empiryalîstekan wate Rûsyay Qeyserî. Lew nawe da kartêkerî ew core alugorane le  Kurdistanîş be dî kira û zincîreyek raperînî gewre le sertaserî Kurdistan le pênaw wedestihênanî serbexoyî neteweyî rûy da, belam hîçkamyan neytuwanî azadî bo netewey Kurd be diyarî bênê. Çunkû ew raperînane ne tenya le rêberayetî pirolêtarya bê beş bûn belkû tenanet burjuwazîyekî neteweyî berêje behêzî wek Turkiyaşî nebû, her çend gelî Kurd tuwanî ezmûnêkî zor lew raperînane wedest xa û kurte mêjû û nirxandinyan bo Marksîst – Lênînîstekan û şorişgêranî Kurd be gencîneyek da dendirê bo ewey bo diyarîkirdinî rêbaz û sitratêjî dahatûy xoyan kelkî lê werbigrin. 

Le Kurdistanî Turkiya raperînî Şêx Se'îd le beranber siyasetî şowênîstî û dirindaney Turke Kemalîyekan le salî 1925 destî pêkird belam be zebruzengî zor le xwên gewza. Le salî 1927 ta 1931 îş dîsan le çiya û berzayîyekanî Agrî raperînêkî gewre be rêberayetî jenerrall Êhsan Nûrî Paşa werê kewit ke eweş şika. Kemalîyekan nîw mîlyon Kurdyan kuşt û gundekanyan awir tê berda. Ew siyasete dirindaneyey burjuwazî taze kûre be cuwanî deyselmênê ke le cîhanî duway şorişî Oktobir da burjuwazî natuwanê dêmokrasî bo komelanî xelik be diyarî bênê. Gewretirîn û serkewtûtirîn raperînekan lew serubende da bo wedest hênanî serbexoyî neteweyî Kurdekan le Iraq encam dira ke le rûy siyasîyewe şwênêkî gewrey hebû le ser le xew raperînî kurdekan û peregirtinî siyasîyan: Şêx Mehmûd Berzincî le Silêmanî le seretawe be muwafeqetî Ingilîsîyekan nawî nira Padşa û duwatir şerî legel kirdin (*nawerokî ew padşayîye ke Ingilîsîyekan dayan, lem çîrokey xuwarewe da be cuwanî derdekewê. Rawêjkarêkîşyan bo "Melîkî Kurdistan" diyarî kird ke le rastîda destî le hemû karubarêk werdeda ta kar geyişte ewey ke Şêx Mehmûd legel kirdewekanî ew derî ne debird û î’tirazî kird. Rawêjkar le wulam da gutî padşa hêndêk erkî heye û rawêjkarîş erkî dîkey heye. Le wulamî ewey da ke ew erkane çon dabeş kirawin, rawêjkar ewaney bijard. Şêx Mehmûd duway tewaw bûnî qisekanî rawêjkar tacekey le ser serî xoy helgirt û le ser serî wî dana û gutî: "Tika dekem lewey duwawe êwe padşa bin û min debme rawêjkar" raperînî Şêx Mehmûd be ser dû serdem da dabeş dekrê.

Yekyan salanî 1918 – 1919 û ewîdîkeyan le nêwan salanî 1922 ta 1931 ke duway geraneweyetî le Hîndûstan. 

Raperînî cêy serinc le Kurdistanî Iran heman raperînî Simko ye ke de sallî xayand ( 1920 – 1930). Raperînî Simko her çend be duruşmî azadî neteweyî bo Kurdekan bû û hêndêk pêwendî legel hukûmetî Şêx Mehmûd damezrandbû, layenî nêgatîvî zor bû. Be asayî nûsere Kurdekan layene nêgatîvekanî raperînî Simko ke girîngtirînyan şerkirdin bû be dijî meşrûtexwazan û qetlî 'amî Asorîyekan, leber çaw nagrin û wek bizûtneweyekî netewey lêy dedwên. Belam le kitêbî berêz Celal Talebanî le rêberanî helkewtûy bizûtnewey azadîxwazaney Kurd le Iraq ew meseleye le çuwarçêweyekî durust da hatûwete gorê. Her çonêk bê ew raperîne ney tuwanî (wek raperînî hawkatî Şêx Mehmûd) Kurdekan le rûy siyasîyewe, le jêr alay xoyda ko bikatewe û le astî 'eşîreyî xoyda qetîs bû.

Le salanî 1939 – 1942 da rêkxiraweyekî piçûk be nawî "Hîzbî Azadî Kurdistan" be rêberî duktur 'Ezîz Zendî damezra. Lew rêkxiraweye cige le rageyandirawêk nebê hîç belgey dîke be destewe nîye ke be boney hatinî erteşî sûr bo Bakûrî Iran, bilaw bûtewe ke têyda pîrozbayî deka le rizgar bûn le faşîsm û dawuxwazî mafî diyarîkirdinî çarenûs bo gelî Kurd deka (le salanî duway bilaw bûnewey em jimarey Tûde, peyrew û esasnamey Hîzbî Azadîy Kurdistan bilaw bûwetewe. 'Ezîz Zendî duktur nebû û tenê bo maweyekî kurtî sê mange le Alman le medreseykî kilîsay Lutêrî bû. Û ew tîtrî dukturayey boxoy dabûy be xoy. Cêy serince her ew serubende Hîzbî Azadîxwazî Kurdistanîş çalakî bûwe ke duwatir çalake serekîyekanî Komeley Jiyanî Kurd (“jêkaf” yan damezrand.  Amadekar).

Duwacar le duway şerî duwemî cîhanî girîngtirîn û le heman katda pêşkewtûtirîn raperînî Kurdekan le Cimhûrî Mehabad da kurt dekrêtewe ke teqrîben le mawey salî 1946 da hemûy hebû. Hîzbî Dêmokratî Kurdistan ke le salî 1945 damezra. Kakilî serekî damezrêneranî her heman ew endamane bûn ke  "Komelley Jiyanewey Kurd" yan pêk hêna ke be Komele yan J.K benawbange.  J.K le salî 1942 damezra.

Ewe rêkxiraweyeke ke bo yekem car le bizûtnewe kurdîyekanda be dijî sîstimî fêodalî û xanekan xebatî kird û be giştî helwêstî pêşkewtinxuwazaney hebû  meseley neteweyî be şêweyekî taze hêna gorê. Berêz Talebanî le kitêbî "Kurdistan û bizûtnewey neteweyî Kurdî" denûsê: "Nebûnî têorîyekî zanistî ke debû rêga bo siyaset û boçûnî komeley (J.K) û her weha mêtodî xebat û taktîkekanî nîşan daba û her weha kem ezmûnî zorbey berpirsyaranîş ew hoyane bûn ke bûwe hoy ewe hêndêk le fêodalekan û kesanî destroyiştû bêne naw J.K ewe. Ewan duwatir be yarmetî Qazî Mihemed hatne naw rêberayetî hîzbewe û serkirdayetî dewletî dêmokratî Kurdistanîş ke direngtir pêk hat".

Dirêjey heye...