Vegera dîrokê

Dîroka têkiliyên navneteweyî di nîvê duyemîn ê sedsala 20’an de bi mafdar dikare ji bo elîtên siyaseta derve ya navxweyî û rojavayî wekî laboratuarek ezmûnê were binav kirin. Wê di çarçoweya krîzên akût ên navneteweyî de komek ceribandinên tam-pîvan ên rêveberiya pevçûnê bi xwe re vekiriye. 

Weke serdemên berê, lêgerîna hevsengiya siyasî ya navneteweyî îro jî bi rûbirûbûneke dijwar di navbera hêzên mezin û blokên leşkerî de pêk tê. Ne ecêb e ku dijminatiya hevdu di cîhana nûjen de dibe şêwaza sereke ya têkiliyên navbera Rûsya û Rojava. Kontrolên ji Qanûna Damezrandina NATO-Rûsya ya sala 1997'an derbas bûn. Hêviyên avakirina mîmariya hevpar a Ewrupî, pêşxistina amûrên sînordarkirin û zelaliyê di qada leşkerî de û nêzîkatiyên hevkariyê yên ji bo çareserkirina nakokiyan hatin berdan.

Di şûna wan de retorîka tund, cebilxaneyek berfireh a ji bo qelskirina dijber, û zêdebûna çalakiya leşkerî li nêzîkê sînorên Rusya hatin cîh. Siyaseta rojava di çarçoveya rewşa Ukraynayê de şahidiya vejandina pratîka nakokiyên nerasterast dike, ku ji bo têkbirina stratejî li dijberan bi lêçûnên sînordar û bi giranî bi wekalet hatiye çêkirin.

Di qanûna 2023’an de, di Foruma Aborî ya Navneteweyî ya St.Petersbûrgê  îflaskirina planên nîzameke cîhanî ya yekpolar kir û destnîşan kir, ku "damezrandin, çêbûna nîzameke nû ya cîhanê pêvajoyeke dijwar e." Di qonaxek nû de, pergala navneteweyî bi lez vedigere ser konturên rûbirûbûna dupolar a sî sal berê. Streotipên ramana blokê ji nû ve têne vegerandin, biyanîbûna hev mezin dibe, ragihandin diguhere ser zimanê ragirtinê. Di heman demê de, di bikaranîna amûrên hevsengkirina krîzê de kêmasî hene, ku windabûna qismî ya jêhatîyên berê nîşan dide.

Di dema Şerê Sar de, aliyan bi lêçûna rûbirû û metirsiyên zêdebûnek bê mebest haydar bûn. Di nîvê sedsala 20’an de, serpêhatiya trajîk a vê dawiyê ya Şerê Cîhanê yê Duyemîn hişyarî da. Qrîzên paşerojê di nav elîtên Sovyetê û rojavayî de têgihîştinek pêş xist ku her encamek ji pevçûnek çekdarî ya di navbera hêzên super de dê windahiyan rewa bike, û her serkeftin dê piroz be.

Piştî rûxandina sîstema dupolar, “dij-şoreşa nirxan” ya sekna leşkerî-siyasî bû. Di berjewendiya tevgerên gelemperî yên berbiçav de, dewlet mêl dikin ku bêberpirsiyarî û dilpakiya stratejîk nîşan bidin. Em bûn şahidê provokasyonên birêkûpêk li ser sînorên deryayî û hewayî yên Rûsyayê, derxistina dîplomatên rûs, gotinên tund ên rêveberîya NATO, di nav de Sekreterê Giştî Jens Stoltenberg. Tenê zêdebûna bilez a rêjeyan di destpêka salên 2020’an de hêdî hêdî dest pê kir ku li welatên rojavayî hestek xetereyê di derheqê xeletiyên gengaz de vegere.