- Helbestkar û muzîkjenê navdar Sayat Nova hingî ji kilaman hez dikir, weke gerokekî bi pey wan diket. Ji lewma jî wî navê xwe kir “seydvanê kilaman” û gelek helbestên bi tîn hiştin li pey xwe. Bi saya wergerên Fêrîkê Ûsiv, dengbêjên Kurd jî li Radyoya Êrîvanê helbestên Sayat Nova weke kilam gotin.
ARDÎN DÎREN
Sayat Nova yan jî bi navê xwe yê din Harutyun Sayatyan yek ji helbestvan û hozanê Qafqasan ê herî mezin û girîng e. Wî navê Sayat Nova ji bo ku bikeve korporasyona (lonca) hozanan li xwe kir. Bi telefuza Ermenkî ya peyva Erebî “Seyyad” (Nêçîrvan) maneya navê wî “seydvanê/nêçîrvanê kilaman” e. Bingehê navê wî ji peyva “sayyad-î nava” tê ku îşaret bi xurtbûna nivîsandina helbestê dike. Bi Ermenkî jî esas weke Mîrê Kilaman hatiye fêhmkirin.
Sayat Nova ne tenê hozan û helbestvan bû, ew di heman demê de hostekarekî kemaçê jî bû. Ew sala 1712’an de li paytexta Gurcistanê Tiflîsê hatiye dinyayê. Malbata wî ji Helebê ber bi Adanayê û ji wir jî ber Kafkasyayê ve koç dike. Bavê wî Karapet, Ermen e. Ji xwe Sayat Nova jî weke hozan û derwêşekî Ermen tê nasîn li dinyayê. Sayat Nova di gelek warên hunerî de afirîner bû. Wî gelek helbest nivîsandin û her wiha tembûrjenekî jêhatî bû. Wî pirr baş li kemançeyê jî dida. Nexasim jî amûra muzîkê ya Gurciyan a bi navê “Çangurî” li ber dilê wî şîrîn bû. Helbestên xwe bi Ermenkî, Farisî, Gurcî û Azerî dinivîsîn.
Sayat Nova destpêkê li qesra Qralê Gurcistanê Heraklesê Duyem tê peywirdarkirin. Li wir weke dîplomatekî kar dike û dixebite. Di van salan de repertûareke fireh û dewlemend hazir dike. Li gorî gotinan, piştî ku dil berdide keça melik, ji qesrê tê qewirandin. Piştî ew bê kar dimîne, weke gerokan ji xwe re digere. Li gelek deveran stranan dibêje û li kemançeyê dide. Jixwe, ji ber vê ew weke “aşiqekî” gelêrî jî tê dîtin. Bi vî awayî debara xwe dike. Demeke dirêj weke derwêşekî dijî. Di vê navberê de gelek stranan çêdike û helbestan jî dinivîse. Sala 1768’an li Keşîşxaneya Hagpat weke keşeyekî dest bi kar dike. Keşîşxaneya Hagpat yek ji wan keşîşxaneyên ji Serdema Navîn ên li Ermenistanê bûye. Dema ew li keşîşxaneyê dixebite jî dev ji Tiflîsê bernade û carna diçe welatê xwe. Heta ku Şahê Îranê Muhemed Xan êrişê dibe ser Keşîşxaneya Hagpatê jî ew li wir dixebite. Ew li vir dizewice û 4 zarokên wî jî çêdibin.