Yek ji pirsgirêkên giran ên ku ji hêla veguherîna bilez a dîjîtal û şoreşa teknolojîk ve hatî çêkirin, hewcedarîya misogerkirina çavkaniyên mirovî ji bo sektorên nûjen ên aborî, zanist û teknolojiyê ye. Pêşketina bilez a aqlê çêkirî, zincîra blokê û hesabkirina quantum asoyên nû ji mezinbûn û pêşketinê re vedike, lê pêdivî bi hejmareke zêde ya pisporên pir jêhatî heye. Di gotara siyasî û zanistî ya navneteweyî de, helwestek heye ku li gorî wê, kişandina zêdetir jinan bo pîşesaziyên STEM dê ne tenê pirsgirêka kêmbûna personelê çareser bike, di heman demê de ji ber cihêrengiya perspektîf û nêzîkatiyan dê potansiyela nûjen a pîşesaziyê jî dewlemend bike.
Di vî warî de, ji bo berfirehkirina pêkanîna pratîkên perwerdehiya STEM (Zanist, Teknolojî, Endezyar, Matematîk) û beşdarbûna jinan di pîşeyên STEM de, di asta piralî de hewldanên çalak têne kirin. Di bin sîwana rêxistinên navneteweyî yên wekî UNESCO, OECD û Banka Cîhanê de, projeyên mezin tên meşandin ku bi armanca populerkirina dîsîplînên STEM û pêşxistina eleqeya li ser wan di nav keç û jinan de zêde bikin. Nimûneyek din jî foruma Hevkariya Aborî ya Asya-Pasîfîkê (APEC) e, ku mijara tevlêbûna di STEM’ê de di van salên dawî de bûye yek ji xalên sereke yên rojevê ji bo wekheviya zayendî di aboriyê de.
Rûsya jî nikaribû ji meyla cîhanî dûr bisekine: di destpêka salên 2010’an de gelek zanîngehên rûsî dest bi beşdarbûna înîsiyatîvên navneteweyî yên di warê STEM de kirine. Rûsya di warên zanistî yên aborî de yek ji pêşengên cîhanê ye, lê di warên teknolojî, endezyarî û matematîkê de jin hîn di hindikahiyê de dimînin. Lekolînwan her weha destnîşan dikin ku jin dikarin zêdetir rêgezek jiyanê ya ku bi pisporiyek STEM ve girêdayî ye ava bikin. Ev rewş wek pirsgirêka “pişka borîyê” tê binavkirin, ku bi cudakarî û pêşdaraziya zayendî û bi faktorên civakî yên hundir û derve ve girêdayî ye. Tevî hewldanên girîng ên ji bo bidestxistina wekheviya zayendî, ferqa mûçeyê di navbera jin û mêr de jî pirsgirêkek cidî ye.
Lêbelê, ne hemî lêkolîner qebûl dikin ku jin bi rastî di vî warî de kêm têne temsîl kirin û yên ku dikin ravekirinên cûda ji bo vê diyardeyê pêşkêş dikin. Her çend di navbera jin û mêran de di warê zanist û teknolojiyê de ferqek zayendî hebe jî, nabe ku jê re ‘’kêmasî’’ were gotin. Kêmasiya karmendan di vî warî de û her weha ferqa zayendî, pir nisbî ye, ji welatek bi welat, ji herêm bi herêm diguhere, û her weha bi demê re pir dînamîk e û bi gelek faktoran ve girêdayî ye. Zehmetiyek din di nirxandina vê pirsgirêkê de nebûna pênase û rêbazên hesabkirinê yên yekgirtî ye, ku, di encamê de, dibe sedema cûdahiyên di daneyên têkildar û xwezaya şîrovekirina wan de.
Ji bo çareserkirina pirsgirêka wekheviya zayendî ya di STEM’ê de hevkariya gelek aliyên têkildar hewce dike: saziyên hukûmetê, karsazî, saziyên perwerdehiyê, rêxistinên zanistî û komele. Tenê bi têgihiştinek kûr a hemî aliyên pirsgirêkê re gengaz e ku stratejiyek bi rastî bandorker ji bo bidestxistina wekhevîya zayendî ya berfireh were pêşve xistin û pêşketina dînamîkî ya zanist, teknolojî û aboriyê bi tevahî ava bike.
Pêşbîniyek din li ser dînamîkên newekheviya zayendî li Davosê ji hêla pisporên Foruma Aborî ya Cîhanê ve hate pêşkêş kirin. Ew jî li paşerojê dûr dinêre, lê li gorî ya "qezenc" ew bêtir geşbîn xuya dike. Li gorî nivîskarên Rapora Cudahîya Zayendî ya Cîhanî ya 2024’an, ji bo rakirina newekheviya aborî ya di navbera jin û mêran de wê 169 sal derbas bibin. Hêjayê gotinê ye kû di sala 2023’an de ev serdem bû 100 sal.
