Sazmanî Înqilabî u Kurdistan (207)
Abbas Vali
Hesen Qazî komele nûsînêkî benirxî sebaret be Sazmanî Inqîlabî Hîzbî Tûdey Iran û karlêkerî le ser bizûtnewe nasyonalîstîyekan le Başûr û Rojhelatî Kurdistan amade kirdûwe û werîgêrawete ser zimanî Kurdî. Kitêbeke beşêkî mêjûy zarekî ye û beşêkîşî belge û amajey pêwendîdar bem base le serçawe deste dûwekan û be taybet berhemekanî Hemîd Şewket mêjûnûsî bizûtnewe çep ajoyekan le Irane. Zorbey kerestey kitêbeke le zimanî Farsîyewe wergîrawe u amadekar werîgêrawetewe ser Kurdî Soranî.
Sazmanî Inqîlabî ke le salî 1964 damezra, wilamêkî taybetî komonîstî Iranî bo dabiranêkî girîng le bizûtnewey komonîstî naw neteweyî le dway Kongirey Bîstemî Hîzbî Komonîstî Yekêtî Şûrewî le salî 1956 bû. Şepolî be hêzî le Sitalînîzm şordnewe le bilokî rojhelat û nikûlî Çîn le mil rakêşan bo rêbazî resmî Şûrewî û ew kêşaney be dûwîda hat bizûtnewey komonîstî Iran u be taybet Hîzbî Tûdey Iranîşî le beray salanî 1960 girtewe. Desteyek le endamanî Hîzbî Tûde le derewey wilat, ke le gwêrayelî kwêrkwêraney hîzbekeyan le hîzbî komonîstî Yekêtî Şûrewî narazî bûn û le xemsardî siyasî u milkeçî îdêolojî rêberayetî Hîzbî Tûde le ast rêvîzyonîsmî Rûsî bê hîwa bibûn be mebestî sazkirdinî sazmanî înqîlabî, wate yekem rêkxirawey siyasî girîngî maoîstî le mêjûy Iran da ciya bûnewe. Arastey îdêolojîy endame serekîyekanî Sazmanî Inqîlabî ke cextyan le ser dijayetîyekî çalkane le dijî rêjîmî seltenetî û hawpeymane empiryalîstekanî be alingarî zalbûnyan be ser wilat da dekirdewe, bo weçeyekî nwê le çalakanî siyasî çawrakêş bû, çûnke ewanîş serkoney xemsardî siyasî û çeqbestûyî îdêolojî Hîzbî Tûdeyan dekird be taybetî le çuwarçêwey konfêdrasyonî cîhanî xwêndkaranî Iranî le henderan ke rêkxirawêkî peregir u karîger bû.
Sazmanî Inqîlabî bangeşey xebatî çekdarî dekird ke pêşengayetî bizûtneweyekî cemawerî dêmokratîk bika le ladêyekan û duwaye bitwanê hemû wilat bigrêtewe. Ramanî maoîstî gelaleyekî sitratêjî şorişgêraney diyarî kird ke herçend be hêndêk hemwarkirdnewey kemewe debuwa le Iran da cêbecê kiraba.
Sitratêjî xebatî çekdarane û girîngî ladê wekû mekoy kirdewey çekdarane bo wedîhatin debûwa le ser zewî waqî' dabezêndiraba. Ewe bizûtnewey Kurd le tarawgey Başûrî Kurdistan bû ke hem zemîne û hem diney ew kirdeweyey rexsand. Hîzbî Dêmokrratî Kurdistanî Iran her wek salanî 1960 ke le Hîzbî Tûde qewmabû, berewrûy narazeyetî û kêşey nawxoyî bibûwewe. Balî çepî radîkalî HDK, le dijî rêberayetî nasyonalîstî êtnîkî derkewt û be damezrandinî Komîtey Şorişgêr le salî 1967 be kirdewe le rewtî serekî hîzbekey xoy cwê bûwewe. Amancyan ewe bû dijberanî balî çep le naw HDK da rahêzênin û le nawxoy Iran da dest be kirdewey çekdarane biken. Komîtey şorişgêr le nawxo û le derewey bizûtnewey Kurd le Rojhealltî Kurdistan be duway hawpeyman da degera. Endame helkewtûwekanî naw Komîtey Şorişgêr hewlyan da bo pêwendî legel Sazmanî Inqîlabî le Urûpa be mebestî saz kirdinî hawpeymannîyekî berbilaw le pênaw kirdewey şorişgêraney çekdarane be dijî rêjîmî seltenetî le Iran. Be le berçawgirtinî amance sitratêjîke hawbeşekan û bawere êdêolojîkîyekanyan her dû rêkxiraweke hasan bû pêwendîyek damezrênin û rayeleyekî hawkarî le Kurdistan pêkewe bênin. Tedarekî sitratêjî hawbeşyan ewanî berew girûpêkî narazî ciyabûwewey çep ajo kişand le rîzekanî Partî Dêmokratî Kurdistanî Iraq da ke xerîkî peresendin bû. Ew desteye ke le layen Celal Talebanîyewe serokayetî dekra meylêkî dostaney le ast helwêstî maoîstî le bizûtnewey komonîzmî nawneteweyî da hebû u legel lêkdanewey ewan sebaret be sitratêjî şorişgêrane le kurdistan da degunca.
Rêberayetî Sazmanî Inqîlabî le Kurdistan be germî wergîra û ruwangey radîkalî siyasî ewan le layen Talebanî û hawkaranîyewe pêşwazî lê kira ke duwacar le salî 1975 Yekêtî Nîştimanî Kurdistanyan damezrand.
Ew belganey Hesen Qazî sebaret bew pêşweçûnane be wirde rîşalêkî zorewe koy kirdûnetewe dewrî serekî Sazmanî Inqîlabî zeq dekatewe lemer serdemêkî girîng le siyasete nasyonalîstîyekan le Başûr û Rojhelatî Kurdistan.Ewe deyselmênê Sazmanî Inqîlabî xalî yekgirtnewey siyasî–îdêolojî ew meyl û rewte nwêyane bûwe le siyasetî Kurd û Iranî da, yarmetî kirdûwe ewan le ser binemay bernameyekî radîkal le dewrî xebatî çekdarane û azadî da rêk kewn. Komîtey Şorişgêrî Hîzbî Dêmokratî Kurdistanî Iran pêşengî ew sitratêjîye bû nek her le Rojhelatî Kurdistan belkû le Iran be giştî. Kirdewey çekdaraney pê negeyiştûy Komîtey Şorişgêr le dijî erteşî Iran le ber derkewtinî zoremilî le Başûrî Kurdistan u hatnewey bo xakî Kurd le Iran ew kirdeweyey wepêş xist, û ewe duwacar şikan, kûjran û ê'damî rêberayetî le 1968 lêkewtewe. Ew rûdawe her weha be watay kotayî pêhatnî hawkarî çalakaney Sazmanî Inqîlabî legel bizûtnewe kurdîyekan le Başûr û Rojhelatî Kurdistan bû.
Sereray girîngî em pêşweçûnane le siyasetî Kurdî û Iranî le salanî 1960 û 1970 kanda ne tenya zor kem lew bareyewe zandirawe belkû nûsînêkî cîdîş lem bareyewe le ber dest nye. Sebaret bew serdeme girînge le mêjûy Kurd û Iran da lêkolînewe û boçûnî agadarane lemer pêşweçûne siyasî û îdêolojîyekan be destewe nîye. Ca ewe çi be hoy lebîrçûnewey asayî siyasî yan çaw lê helbwardinî edebî/ akadêmîk bê, ew boşayiye rastîyeke û kemayesîyekî rasteqîne ye. Her boye hewcêyekî zor be lêkoyneweyzanayane û twêjînewey bîr sebaret be kêşe u gîrugirfte siyasî û îdêolojîyekanî ew serdeme girînge le mêjûy ême da xoy der dexa. Ewe xoy girîngî berhemekey Hesen Qazî dexate rû; têgeyiştînî rûnakbîrane û berpirsyarî siyasî Hesen Qazî bo gêranewey çîrokî Sazmanî Înqîlabî le ziman ew kesaney dayanmezrand yan ew kesaney karyan legel kird yan ewaney le damezranîyewe ta nemanî û bûnî be Hîzbî Rencberan le salî 1979 legelî bûn.
Qazî le seretay kitêbeke da basî pirojekey xoy û pilanî le mêjîney bo amade kirdinî ew berheme deka. Em seretaye zanyarîder belam kurte û le kitêbêk bem baristay û bew girîngîye naweşêtewe. Zor be sûdtir debû eger Qazî seretayekî zor dirêjtir û zor be wirderîşaltirî bo ew kitêbe nûsîbaye û tenê nasandinî kokirawekey pê bes nebaye, belkû lewe zor girîngtir hewlî daba nûsînekan le çuwarçêwey siyasî u wêjmanî xoyan da şî bikatewe, û ewey nîşan dabaye gêranewekanî rabirdû sebaret be pêşweçûnekan çende tewawkerî yektirîn yan legel yektirî deguncên, û ew gêranewe û bas kirdine corbecorane ta çi radeyek tuwanîwyane layene lêlekanî ew mêjûwe rûn kenewe ke beşêkî zorî nenûrsawetewe.
Ew kemayesîye, herçend kemayesîyekî girîngîşe bo em kokiraweye ke be lanî kemewe beşêkî mêjûy zarekîye, le girîngî ew berheme girîng û pêşengey Qazî kem nakatewe. Ew berheme yarmetîyekî be nirxe bo têgeyiştinî mêjûy rewte radîkalekan le bizûtnewe şorişgêriyekan le siyasetî Kurd û Iran da ber le şorişî 1979.
December 2020
Dirêjey heye...
parvê bike
Nûçeyên ku dikare bala we bikşîne
