Glokalizasyon

Sedsala 20’an du tişt hînî me kir: tirsa ji pêşerojê (ne tesaduf e ku gelek berhemên edebî bi şêwaza dîstopî hatine nivîsandin) û baweriya bi ya herî baş (nîvê duyem ê Sedsala 20’an tekno-optîmîzm da mirovan, pêbaweriya ku pêşeroj dê ji bo jiyanê maqûltir û rehettir be). Di sedsala 21’an de, me xwe di navbera van her du blokande - di navbera tirs û hêviyê de dît. Lê heger hûn ji gava xwe ya niha paşde gav bavêjin, eşkere dibe ku yek ji yê din nayê veqetandin.

Erdnîgariya gerdûnî her ku diçe cihêrengtir û tevlihevtir dibe. Di siyaseta gerdûnî de aktorên nû derdikevin holê, pirsgirêkên gerdûnî yên nû derdixin holê û tempo diguhere, ku bi derbasbûna ji postmodernîzmê ber bi metamodernîzmê, virtualbûn û leza cûrbecûrbûnê ya bilez ve tê dîtin. Di bin ronahîya van bûyeran de, vegerandina cîhanê ber bi yekrengîya îdeolojîk an jî mantiqê dublok  gengaz nabe. Têkoşîna di navbera hêzên mezin de ne diyardeyeke nû ye, her kes hewl dide berjewendiyên xwe bi pêş bixe, lê modela yekblok piraniya welatan têr nake û ji ber vê yekê pirblok bûn neçar e. Tolerans yek ji nirxên girîng ên cîhana nû ye, ji ber ku cihêreng û heterojen e.

Bi cihêrengiya îdeolojîk re ku rêgezên mayî yên sedsalê çêdike, nêzîkatiya mentiqî ya veguherîna tevliheviya gerdûnî di qonaxek veguhêz de ew e ku dezgeha dewletê xurt bike. Çareserkirina pirsgirêkên xwe bi awayekî serbixwe û komî ji bo welatan pir girîng e. Pirblok bûn nayê wateya vegerandina cîhanek ku bi hebûna dewletan ve girêdayî ye, mîna di sedsala 20’an de.  Her weha ev jî nayê wê wateyê ku di sedsala 21’an de wê li cîhanê aktorên piralî hebin û têgîna dewletê, weke ku carekê dihate hêvîkirin, wê ji holê rabe.

Di cîhaneke ku ji bo çavkaniyan û bandora wê zêde dibe de di nebûna hêzeke hegemonîk de serwerî dê ji bo dewletan bibe kelûmelek kêm. Ev veguhertin dê bibe sedem ku dewlet di Aştiya Westfalya ya derketî de ne wekî mafek otomatîkî wekî cûdabûn were dîtin. Li gel ku gelên li Rûsya, Çîn, Îran, Tirkiye, Erebîstana Siûdî û Hindistanê hîn jî hikûmetê tercîh dikin, anketên li welatên rojavayî nîşan didin ku baweriya gel bi dewletê di van demên dawî de ketiye asta herî nizm a dîrokî. Ev destnîşan dike ku hin saziyên dewlet-navendî dê di nîzama cîhanî ya nûbûyî de aktorên çalak bimînin. Dema ku yên din dê bibin kesên komeleyên transneteweyî yên bi sînorên nezelal, bi vî rengî pêşbaziyê di navbera dewletên serwer de çêbike.

Ev destnîşan dike ku têgeha dewleta nûjen, bi kûrahî di bin bandora ramanên *Hobbes û Locke de, dê panzdeh sal şûnde jî derbasdar be ku beşdarî vejîna tevgerên serwerî yên ku ji hêla hêzên cîhanî (DYA, Rusya û Çîn) ve têne pêşeng kirin û lîstikvanên herêmî ( Tirkiye, Îran û Erebistana Siûdî) ve tên birêvebirin. Ev welat dê bi xurtkirina têkiliyên xurt di nav sînorên erdnîgarî yên taybetî de dîmena gerdûnîbûnê ava bikin. Ev meyla wê bibe alternatîfek cidî li hember têgîna qada aborî û siyasî-îdeolojîk a cîhanî ku di salên 1990’î de belav bû.

Her ku *glokalizasyon mezin dibe, herêmên ku ji serweriyê bêpar in dê bibin qada pêşbaziya di navbera van blokan de. Niştecihên ku prensîba endambûna dewletek din red dikin, dê civakên sivîl ên cîhanî tercîh bikin û dê li van deveran bijîn, ji avantajên siyasî û aborî yên ku van blokan pêşkêş dikin sûd werbigirin. Pirs ev e ku gelo ew ê karibin ewlehiya aborî, xwarin û fizîkî ya ku bi gelemperî ji hêla dewletê ve tê garantî kirin dabîn bikin.

*Glocalization - pêvajoyek pêşketina aborî, civakî, çandî ye, ku bi hevjiyana meylên piralî ve tê dîyar kirin: Li hember piştperdeya gerdûnîbûnê, li şûna ku cûdahiyên herêmî winda bibin, ew têne parastin û bihêz kirin.

*Hobbes padîşahiya mutleq parast, Locke monarşiya lîberal parast. Xebata wan bingeha teorîk ji bo monarşiya destûrî û demokrasiya lîberal ava kirin.